اگر قرآن كريم از ايمان فرعون سخن مى‏گويد، اوّلاً تنها گفته او را نقل مى‏كند و هيچ تأييدى بر ايمان وى نمى‏آورد. ثانياً در چنان شرايط اضطرار و فشارى كه فرعون درگير آن بود (هنگامه غرق شدن)، جايى براى ايمان نيست. ايمان حقيقى در شرايط عدمِ اجبار و اكراه و اضطرار ، تحقّق مى‏يابد. در چنين شرايطى ، آنچه واقع مى‏شود، نوعى تسليم شرايط شدن است، نه پذيرش اختيارى خداوند متعال. وضعيت اهل كتاب و هر كافر ديگرى نيز به هنگام مرگ ، مانند شرايط فرعون در هنگام غرق شدن است.
بنا بر اين، احتمال اوّل از همه قوى‏تر است و نشان‏دهنده آن است كه همه اهل كتاب در جامعه مهدوى به عيسى عليه السلام ايمان مى‏آورند؛ زيرا استثناى «إِلاَّ لَيُؤمِنَنَّ» پس از ادات نفى «إن» بر عموميت دلالت مى‏كند و فراگير است.
عيسى عليه السلام نيز بنا بر احاديث متعدّد در نماز به امام مهدى عليه السلام اقتدا مى‏كند و ايشان را امام خود مى‏داند. در واقع ، بايد ايشان و همه پيامبران گذشته را نيز، آن گونه كه قرآن مى‏گويد، مسلمان دانست.
مؤيّد اين برداشت، حديثى از امام صادق عليه السلام است كه در پاسخ به سؤال مُفضّل از دين پيامبران بزرگ، با استناد به يازده آيه،^۱ آنان را مسلمان و دينشان را تنها اسلام ناميده است .^۲

ب - احاديث اسلامى‏

۱. تجديد حيات اسلام و پيروى همه مردم از آن‏

حُذَيفه از پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله روايت مى‏كند كه در جامعه مهدوى ، اسلام ، حياتى دوباره‏

آستانه مرگ قرار مى‏گيرد و ارتباط او با اين جهان ، ضعيف شده ، با جهان بعد از مرگ ، قوى مى‏گردد، پرده‏ها از برابر چشم او كنار مى‏رود و بسيارى از حقايق را مى‏بيند و نسبت به آن ، آگاهى مى‏يابد . در اين موقع است كه چشم حقيقت‏بين او ، مقام مسيح عليه السلام را مشاهده مى‏كند و در برابر او ، تسليم مى‏گردد . آنهايى كه منكر او شده‏اند، به او ايمان مى‏آورند و آنهايى كه او را خدا مى‏دانستند، به اشتباه خود پى مى‏برند.
در احتمال سوم ، مقصود اين است كه اهل كتاب، پيش از مرگ خود به محمّد صلى اللّه عليه و آله ايمان خواهند آورد. طبرى اين وجه را ضعيف شمرده، مى‏گويد: اگر اين مطلب، صحيح باشد، نبايد بر مُردگان اهل كتاب، حكم كافر جارى گردد.^۱ ليكن ايراد طبرى وارد نيست ؛ زيرا ايمان آنان پس از زوال تكليف، و موقعى است كه براى آنها فايده‏اى ندارد. ضعف اين قول ، به اين دليل است كه در اين آيات، نامى از محمّد صلى اللّه عليه و آله به ميان نيامده تا ضمير را به آن بزرگوار برگردانيم، امّا نام عيسى عليه السلام به ميان آمده و شايسته است كه مقصود ، آن بزرگوار باشد.^۲
همان طور كه طَبرِسى ، احتمال سوم را تضعيف كرد، احتمال دوم را نيز بايد ضعيف دانست؛ زيرا ايمان آوردن هنگام مرگِ اهل كتاب براى آنان فايده‏اى ندارد و دليلى براى اين نيست كه از چنين ايمانى ياد شود. بعلاوه، بر اساس احاديث اسلامى ، كافران هنگام مشاهده مرگ، ايمان نمى‏آورند، بلكه با ديدن شرايط مرگ و كنار رفتن پرده‏ها از پيش چشمانشان، از وقايع جهان هستى آگاهى مى‏يابند. اين آگاهى ، غير از ايمان است. اين آگاهى در قيامت هم وجود دارد؛ امّا كافران به خدا ايمان ندارند.