قابل طرح است. دو فرضيه اوّل بر اساس ظواهر ادلّه دينى مطرح شده‏اند و هر كدام به يك دسته از ادلّه توجّه كرده‏اند؛ امّا فرضيه‏هاى سوم و چهارم با در نظر گرفتن هر دو دسته ادلّه ، در پى يافتن راه فهم شرايط جامعه مهدوى از مجموع ادلّه و جمع ميان ادلّه هستند. در فرضيه سوم ، تعدّد اديان از ابتدا نفى مى‏شود؛ امّا گمان مى‏رود كه تعدّد شرايع ، باقى بمانَد. در فرضيه چهارم ، ادّعا مى‏شود كه در ابتداى حكومت مهدوى ، اديان ديگرى حضور خواهند داشت؛ امّا در يك سير تدريجى و در طول زمان ، از ميان خواهند رفت و جز اسلام ، دينى باقى نخواهد ماند.
در اين جا فرضيه اوّل با عنوان «كثرت اديان آسمانى در جامعه مهدوى»، فرضيه دوم با عنوان «وحدت دين در جامعه مهدوى»، فرضيه سوم با عنوان «وحدت دين و كثرت شرايع» و فرضيه چهارم با عنوان «محو تدريجى تعدّد اديان در جامعه مهدوى» ، مورد بررسى قرار خواهد گرفت.

كثرت اديان آسمانى در جامعه مهدوى‏

ادلّه وجود اديان مختلف در كنار اسلام ، متعدّد است. برخى آيات قرآن ، حكايت از آن دارد كه يهوديان و مسيحيان تا قيامت ، وجود خواهند داشت. برخى نيز به دلالت ضمنى و با نفى اجبار و اكراه ، بر اين دلالت دارند كه ممكن است اديانى جز اسلام نيز وجود داشته باشد. احاديثى نيز وجود دارند كه بر همين امر ، دلالت دارند. در ادامه به بررسى اين متون مى‏پردازيم. از ادلّه عامّ قرآنى مى‏آغازيم و به دنبال آن ، ادلّه خاص مى‏آيد.

الف - ادلّه عام قرآنى‏

۱. عدم اكراه در دين‏

آيات بسيارى از قرآن ، دلالت دارند كه در پذيرش دين ، هيچ اكراه و اجبارى‏

كشورهاى امضا كننده ، ملزم مى‏شوند در قوانين داخلى خود ، تجديد نظر كرده، آنها را با قوانين بين المللى هماهنگ كنند. نتيجه اين كارها ، ايجاد يك‏پارچگى بيشتر و محدوديت در تنوّع قوانين و تفاوت آنهاست.
حال اين پرسش‏ها مطرح مى‏شود كه در حكومت جهانى امام مهدى عليه السلام ، اديان ديگر چه جايگاهى دارند؟ آيا با ظهور ايشان ، همه اديان و مذاهب، جز دين و مذهب حق، از بين مى‏روند؟ آيا تفاوتى ميان اديان در اين زمينه وجود دارد كه مثلاً به دليل توحيدى بودن ، باقى بمانند و به دليل شرك‏آلود بودن از ميان بروند؟ آيا پيروان ديگر اديان ، ملزم به پيروى از اسلام مى‏شوند؟ اگر امتناع كردند ، چه سرنوشتى در انتظار آنان است؟ آيا كشته مى‏شوند؟
با مراجعه به متون دينى ، ابتدا با پاسخ‏هاى متفاوت و ظاهراً متعارضى مواجه مى‏شويم. از متون دينى چنين كه گويا ناظر به اديان آسمانى ابراهيمى‏اند و كمتر به اديان ديگر در اين موضوع برخورد مى‏كنيم؛ امّا برخى بيان‏هاى عام ، مى‏تواند شامل ديگر اديان نيز بشود و پرسش‏هاى مورد نظر اين نوشتار ، شامل آنها نيز مى‏شود.
در اين تحقيق ، تلاش مى‏شود ضمن بررسى ادلّه موجود در اين باب، بهترين فرضيه را پيدا كنيم و تبيينى منطقى از موضوع ، ارائه شود. براى اين كه نوشتار طولانى نشود، پاسخ به پرسش‏هاى ياد شده را به تفكيك نمى‏آوريم و در ضمن بررسى ادلّه ، به ميزان دلالت هر يك ، اشاره مى‏كنيم.
ظواهر متون دينى در اين زمينه به دو دسته كلّى تقسيم مى‏شوند. دسته اوّل با رويكردى ايجابى، بر وجود اديان ديگر در زمان ظهور امام زمان عليه السلام دلالت دارند و الزامى در تغيير دين براى پيروان ديگر اديان قائل نيستند.
دسته دوم با رويكردى سلبى، وجود ديگر اديان را پس از ظهور نمى‏پذيرند و گوياى تغيير دين همه مردم يا از ميان رفتن آنها هستند .
در مجموع ، سه فرضيه جدّى و يك فرضيه ضعيف‏تر ديگر در اين زمينه‏