يُقاتِلونَ - وَاللَّهِ - حَتّى‏ يُوَحَّدَ اللَّهُ ولا يُشرَكَ بِهِ شَيئاً ، وَ حَتّى‏ تَخرُجَ العَجوزُ الضَّعيفَةُ مِنَ المَشرِقِ تُريدُ المَغرِبَ و لا يَنهاها أحَدٌ .^۱
به خدا سوگند ، مى‏جنگند تا خدا، يگانه شمرده شود و چيزى را همتاى او نگيرند و تا آن جا كه پيرزن ناتوان، آهنگ رفتن از شرق به غرب كند و كسى او را باز ندارد.
اين دو متن در حقيقت، يك حديث اند كه به دو نقل از امام باقر عليه السلام در كتاب الكافى و تفسير العيّاشى گزارش شده‏اند و سند كلينى از اعتبار بالايى برخوردار است.

مفهوم و مقصود

دفع فتنه، راهبرد قرآنى‏

مفسّران مراد از «فتنه» در آيه ۳۹ از سوره انفال را كفر،^۲ شرك‏^۳ و برخى افزون بر كفر، هر گونه فساد و بغى‏^۴دانسته‏اند. علّامه طباطبايى نيز فتنه را به چيزى كه باعث مشقّت انسان مى‏گردد، معنا كرده است كه در جنگ، رفع امنيت و نقض صلح، غلبه استعمالى پيدا كرده است.^۵ مفسّرانى نيز با اشاره به اختلاف نظر در مصداق‏يابى فتنه در اين آيه، فتنه در زبان قرآن را تسلّط غير مشروع دانسته و آشكارترين معانى شرك را تسلّط نامشروع يا خضوع در برابر چنين تسلّطى گفته‏اند. خاستگاه سلطه شرعى، ايمان به خداست و از حق يارى مى‏جويد و به آزادى انسان مى‏انديشد.^۶
مطابق دلالت اين آيه، اصل مقابله مسلّحانه با فتنه و مظاهر آن، دستور الهى است و قطعيت اين حكم، آن چنان استوار است كه مفسّرانى، آن را ناسخ آيات: «كُفُّوا

ريشه‏كن ساختن بنيان شرك، توحيد را در روى زمين، فراگير و تثبيت خواهد نمود. با توجّه به ظاهر تعبير«وَقاتِلُوهُمْ؛ با آنان بجنگيد» در آيه ياد شده، فرآيند اين توسعه و تثبيت دين اسلام در ميان انسان‏ها در سراسر كره زمين، اقدام مسلّحانه ايشان با فتنه‏گران و مخالفان خواهد بود. احاديث اين دسته عبارت‏اند از:
در حديثى، محمّد بن مسلم نقل مى‏كند كه: چون از آيه : «وَقَتِلُوهُمْ حَتَّى‏ لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ»^۱ پرسيدم، امام باقر عليه السلام فرمود :
لَم يَجِئ تَأويلُ هذِهِ الآيَهِ بَعدُ ، إنَّ رَسولَ اللَّهِ صلى اللّه عليه و آله رَخَّصَ لَهُم لِحاجَتِهِ وَ حاجَةِ أصحابِهِ ، فَلَو قَد جاءَ تَأويلُها لَم يُقبَل مِنهُم ، لكِنَّهُم يُقتَلونَ حَتّى‏ يُوَحَّدَ اللَّهُ عليهم السلام ، وَ حَتّى‏ لا يَكونَ شِركٌ ^۲.
تأويل اين آيه هنوز نيامده است . پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله اجازه‏[ى نجنگيدن‏] به يارانش داد؛ زيرا خود و آنها به آن نياز داشتند و اگر تأويل آن رسيده بود ، از آنها نمى‏پذيرفت [كه نجنگند] ؛ امّا آنان (دشمنان خونخوار مهدى عليه السلام ) كشته مى‏شوند تا خداوند، يكتا شمرده شود و شركى در ميان نباشد .
عبد الأعلى جبلى مى‏گويد كه امام باقر عليه السلام فرمود:
لا يَقبَلُ صاحِبُ هذَا الأَمرِ الجِزيَةَ كَما قَبِلَها رَسولُ اللَّهِ صلى اللّه عليه و آله ، وَ هُوَ قَولُ اللَّهِ : «وَقَتِلُوهُمْ حَتَّى‏ لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ» . ^۳
صاحب اين امر (قيام) جزيه نمى‏پذيرد، آن گونه كه پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله پذيرفت و اين، همان سخن خداوند است : «و با آنان بجنگيد تا فتنه‏اى نماند و دين، جملگى از آنِ خدا باشد» .
و در ادامه از امام باقر عليه السلام آمده است كه: