تاريخ بشرى همراه شده است، نقطه ثقل معرفتى در مهدويّت، آموزه‏هاى وحيانى و نقلى است.
از اين رو بايد آموزه‏هاى وحيانى ، نقطه آغاز مباحث باشند و سپس در ادامه از اصول و قواعد عقلى و نيز دانش‏هاى تجربى استفاده شود.
تكيه بر قواعد عقلى محض، بويژه آن جا كه برخى از حد وسطها خود ، معركه آراست و با ابهام‏هايى جدى روبروست، توجيه‏پذير نيست. چنان كه تكيه بر آموزه‏هاى عرفانى و صوفيانه نيز، كه بر كشف و شهود مبتنى است، به تنهايى علم‏آور نيست و به كار تعليم و استدلال نمى‏آيد.
از اين رو به نظر مى‏رسد شكل‏گيرى رويكرد نقلى در قرن چهارم امرى طبيعى بوده است؛ چنان كه پيدايش رويكرد عقلى - نقلى نيز در قرن پنجم توجيهى منطقى دارد.
موجه‏ترين رويكرد آن است كه در آن نقل و آموزه‏هاى وحيانى محور باشد و هر يك از عقل و دانش تجربى نيز در جاى خود به كار گرفته شود. اين همان رويكردى است كه محقّقان اين دانش‏نامه در پيش گرفته‏اند.

گرفته‏اند. تاريخ شكل‏گيرى و پيدايش آنها را مى‏توان چنين مرتب كرد:
يك. رويكرد نقلى در قرن چهارم.
دو. رويكرد نقلى - عقلى در نيمه اول قرن پنجم.
سه. رويكرد عرفانى - صوفى در قرن هفتم.
طبيعى است كه شكل‏گيرى اين رويكردها ارتباطى وثيق با اوضاع و احوال علمى و فرهنگى هر زمان داشته است. مطالبات فرهنگى و علمى، و نيز فضاهاى زمانى و مكانى، در شكل‏گيرى و پديد آمدن نوع نگاه كاملاً دخالت داشته است. نشان دادن اين زمينه‏هاى علمى - فرهنگى به طور دقيق، نيازمند پژوهشى تاريخى و جامعه‏شناختى است كه در جايى ديگر بايد بدان پرداخت.
۲. در ارزيابى اجمالى اين رويكردها مى‏توان گفت: از آن رو كه مهدويّت مسئله‏اى چندبعدى است، استفاده از منابع معرفتى گوناگون مى‏تواند در تبيين و يا تثبيت آن سودمند باشد؛ امّا لازم است اين ابعاد از هم متمايز شوند تا معلوم شود كه براى هر بُعد از كدام رويكرد بايد بهره جست.
استفاده مبهم از اين روش‏ها و رويكردها، روشمند و عالمانه نيست. بدين جهت شايسته است نخست اين ابعاد گشوده شود. به نظر مى‏رسد كه يكى از وجوه مسئله مهدويّت، نياز كلى انسان به پيشوا در هر دوران است. وجه ديگر آن مهدويّت شخصى، يعنى موجود بودن پيشوايى با مشخصه‏هاى فردى در اين دوران است. وجه ديگر مهدويّت اين است كه آن پيشوا در همين جهان مادى و تحت سنّت‏هاى حاكم بر اين جهان قرار دارد.
بنابراين براى بُعد كلى امامت مى‏توان از قواعد و اصول عقلى سود جست؛ چنان كه براى تبيين بُعد اين‏جهانى آن مى‏توان از دانش‏هاى تجربى بشر بهره برد. امّا از آن جهت كه اين واقعيت بُعدى شخصى هم دارد و با ويژگى‏هاى منحصربه‏فرد در