73
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول

احاديث امامان اهل بيت عليهم السلام را در باره مهدى باز مى‏گويد؛۱ امّا از نكته‏هاى در خور تأمل در رهيافت سمنانى، تأكيد فراوان او بر بهره‏مندى مهدى عليه السلام از مواريث خَلقى، خُلقى و معنوى پيامبر صلى اللّه عليه و آله ، يا به تعبير وى، از هر سه نطفه صلبى، قلبى و زبان سرِّ رسول صلى اللّه عليه و آله است؛ چيزى كه، به اعتقاد وى، در هيچ يك از امامان يازده‏گانه پيش از مهدى سابقه ندارد. مهدى موعود از اين جهت، داراى ويژگى‏ها و خصايص اخلاقى معنوى و عرفانى ويژه‏اى خواهد بود.
سمنانى در مجلس ۲۳ از چهل مجلس كتابش،۲ آن جا كه در باره اهل بيت عليهم السلام سخن مى‏گويد، مهدى را امام و صاحب علوم غريبه و داراى همه مقاماتى مى‏شمارد كه امامان اهل بيت عليهم السلام داشته‏اند۳ .۴

تحليل و جمع بندى‏

۱. اين رويكردهاى سه‏گانه در طول ده قرن، يعنى از قرن چهارم تا پانزدهم، شكل

1.گفتنى است كه صوفيان اهل سنّت ، همچون قُشيرى و سنايى و عطّار و مولوى و رزبهان بقلى و عبد القادر گيلانى و سيوطى و سخاوى و مناوى ، اعتبار و احترام فوق العاده‏اى براى امامان اهل بيت عليهم السلام و سخنان آنان قائل‏اند و از ميان آنها ، گروهى كه با عنوان «سنّيان دوازده امامى» شناخته مى‏شوند ، از قبيل : ابراهيم حمويى (مؤلّف فرائد السمطين) و معين الدين حوينى (مؤلّف نگارستان) و عمر بن شجاع الدين موصلى (مؤلّف النعمى المقيم) و شَبراوى (مؤلّف الإتحاف) ، امامان اهل بيت را «امام» و معصوم» نيز مى‏دانند ، اگر چه خلافت و حكومت را شأنى جدا از امامت (ولايت كلّيه الهيه) و از حقوق و شئون مردم و واگذار شده به آنان مى‏شمارند (ر . ك : تاريخ تشيّع در ايران ، رسول جعفريان : ص ۸۴۱) .

2.العروة لأهل الخلوة و الجلوة: ص ۳۵.

3.براى گزارش ديدگاه‏ها و عقايد عرفا و صوفيان از مقاله «گونه‏شناسى انديشه موعود در عرفان و تصوف اسلامى»، اثر محمّد نصيرى، چاپ‏شده در كتاب گونه‏شناسى انديشه منجى موعود در اديان (ص ۳۶۱ - ۴۰۸) بهره برده‏ام.

4.آثار ديگرى نيز با روش عرفانى - صوفى در موضوع مهدويّت نگاشته شده است؛ از جمله: - علامات المهدى، صدر الدين قونوى. - مثنوى عجايبات يا علائم ظهور، شاه نعمةاللَّه ولى. - رساله مهديه، شاه نعمة اللَّه ولى.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول
72

تصريح كرده و او را امام و مهدى هادى امّت رسول اللَّه خوانده است .۱
عبد الرحمان جامى از ديگر عارفانى است كه در آثارش به روايات توجّه بسيار نشان داده است. او در كتاب شواهد النبوة بابى را با عنوان «ذكر محمّد بن حسن بن على بن محمّد بن على الرضا لقّبه الامامية بالحجّة و القائم و المهدى المنتظر و صاحب الزمان و هو عندهم خاتم الاثنى عشر اماما» گشوده است.۲

عبدالوهاب شعرانى (م ۹۷۳ق) - كه از صوفيان سنّى‏مذهب است - در اليواقيت والجواهر، در بحث از نشانه‏ها و حوادث پيش از وقوع قيامت، چنان از خروج و ظهور مهدى عليه السلام ، نزول عيسى عليه السلام ، نام پدر، زمان تولد و سن حضرت مهدى ياد مى‏كند كه گويى شيعه‏اى معتقد است. سپس بخش‏هايى از فتوحات (باب ۳۶۳) - كه بسيارى از آن، متن روايات موجود در منابع شيعه و سنّى است - نقل مى‏كند.
وى در پاسخ به اين پرسش‏ها كه «شكل ظهور مهدى چگونه است و احكام او آيا بر اساس نصوص است يا اجتهاد؟» ، با استناد به كلمات ابن‏عربى، مهدى را حاكمى عالم و عامل به شريعت محمّدى صلى اللّه عليه و آله مى‏داند كه در تشخيص شريعت به گونه‏اى از لغزش مصون، و از هوا و خطا مبراست. او به نقل از ابن عربى، مهدى را به سان همه «اهل اللَّه» داراى ارتباطى مستقيم با حق و پيامبر صلى اللّه عليه و آله مى‏داند؛ لذا او را از تقليد بى‏نياز مى‏شمارد. علاوه بر اين، وى مهدى را برخوردار از نوعى علم غيب معرّفى كرده است.۳
علاء الدوله سمنانى، به سان ديگر عالمان صوفى، باورهاى موعود اسلامى را با رهيافتى عارفانه مطرح كرده است. او نيز مضمون احاديث نبوى صلى اللّه عليه و آله و برخى

1.النعيم المقيم لعترة النبأ العظيم : ص ۴۱۱ و ۴۴۳ - ۴۶۱ .

2.شواهد النبوّة: ص ۴۰۴.

3.اليواقيت و الجواهر: ص ۵۶۳ - ۵۶۶.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 8993
صفحه از 427
پرینت  ارسال به