مى‏كند. كتاب حاضر با استعانت از عقل و استمداد از نقل جريان مهدويّت شخصى حضرت حجة بن الحسن مهدى موجود موعود را ارائه مى‏نمايد.^۱
مطالب اين كتاب در سه بخش سامان يافته است:
بخش اول: امام‏شناسى.
بخش دوم: انتظار.
بخش سوم: از ظهور تا مدينه فاضله مهدى (عج).
هر بخشى نيز داراى فصل‏هايى است و مجموع آنها در كتاب نه فصل است.
به نظر مى‏رسد با اين كه رويه و رويكرد ظاهرى كتاب عقلى و نقلى است، بن‏مايه‏هاى حكمت متعاليه و برخى مباحث عرفانى نيز در كتاب، بويژه در فصل سوم از بخش اول با عنوان «مهدويّت شخصى»، نمايان است و مى‏توان به مباحثى چون انسان كامل و وحدت انسان كامل در اين زمينه اشاره كرد.^۲

۳ . رويكرد عرفانى - صوفى‏

چنان كه پيش‏تر گفتيم، يكى ديگر از رويكردها به مسئله مهدويّت در ميان مسلمانان رويكرد عرفانى - صوفى است. اين رويكرد از قرن هفتم در ميان مسلمانان شكل گرفت. عارفان و صوفيان مسلمان مسئله مهدويّت را از طريق آموزه‏هاى اصلى عرفان و تصوف، يعنى آموزه انسان كامل و ختم ولايت، مطرح كرده‏اند.
البته اين گروه در اعتقاد به مهدويّت نوعى و شخصى با هم اختلاف‏هايى دارند كه در مباحث آتى به آنها اشاره خواهيم كرد.
در اين جا به ديدگاه پنج تن از اين شخصيت‏ها، اشاره مى‏كنيم:

۳ - ۱ . محيى الدين ابن عربى (۵۶۰ - ۶۳۸ق)

ابن عربى، پايه‏گذار عرفان نظرى در ميان مسلمانان، نخستين كسى است كه از اين

ديگرى دليل علمى. با دليل اسلامى پيشواى منتظَر را اثبات مى‏كنيم و با دليل علمى روشن مى‏سازيم كه مهدى يك اسطوره و خيال نيست؛ بلكه حقيقتى است كه وجودش با تجربه تاريخى به اثبات رسيده است.
اما دليل اسلامى عبارت است از صدها روايتى كه از پيامبر و امامان اهل بيت رسيده و دلالت مى‏كند بر تشخص مهدى و اين كه او از اهل بيت، از فرزندان فاطمه، از نسل حسين، و نهمين فرزند از نسل حسين است؛ به علاوه رواياتى كه بر خلفاى دوازده‏گانه دلالت دارد.
اين روايت‏ها انديشه مهدويّت را به صورت عام و در خصوص امام دوازدهم از امامان اهل بيت تثبيت مى‏كند. اين روايات به صورت گسترده و با همه احتياطكارى‏هاى امامان اهل بيت به دست ما رسيده است. البته كثرت عددى تنها معيار پذيرش اين روايات نيست؛ بلكه قراين و شواهدى بدانها پيوسته است كه درستى آنها را قطعى مى‏سازد. دليل علمى هم تجربه‏اى است كه گروهى از مردم در هفتاد سال با آن زندگى كرده‏اند؛ يعنى دوران غيبت صغرا.^۱

۲ - ۷ . آية اللَّه جوادى آملى‏

در دوران معاصر آية اللَّه عبد اللَّه جوادى آملى نيز در كتاب امام مهدى (عج) موجود موعود با اين رويكرد به مسئله مهدويّت پرداخته است. وى در مقدمه كتاب نوشته است :
اثبات مهدويّت شخصى با عقل صرف ميسور نيست؛ زيرا حكمت و كلام، خطوط كلى رهبرى، اوصاف، شرايط و برنامه‏هاى آن را تبيين مى‏نمايند و عهده‏دار اثبات سِمَت خاص براى شخص مخصوص نيستند؛ چنانچه فقه نيز راجع به تعيين مرجع تقليد چنين است كه ضرورت اصل مرجع از يك سو و شرايط و اوصاف و ويژگى او از سوى ديگر كاملاً در فقه ارائه مى‏شود؛ امّا مرجعيت فلان شخص معين را پژوهشگرى خبرگان اوّلاً، و مراجعه توده مردم به آنان ثانياً تعيين