۲ - ۶ . شهيد سيّد محمّدباقر صدر (۱۳۵۳ - ۱۴۰۰ق / ۱۳۱۳ - ۱۳۵۹ ش)

در دوران معاصر نخستين كسى كه از داده‏هاى عقلى براى تبيين آموزه‏هاى وحيانى در زمينه مهدويّت استفاده كرده، شهيد آية اللَّه محمّد باقر صدر در كتاب بحث حول المهدى است. او در اين كتاب هفت پرسش زير را در باره مهدويّت به بحث گذاشته و پاسخ داده است:
۱. چگونه چنين طول عمرى براى امام مهدى ممكن است؟
۲. چرا بايد فردى اين اندازه عمر كند و قوانين به خاطر او معطل بماند؟ و مگر راه ديگرى براى دستيابى به همين اهداف وجود ندارد؟
۳. امامت در خردسالى چگونه توجيه مى‏شود؟
۴. چگونه بر پايه چند روايت به وجود مهدى شخصى معتقد شويم؟
۵. چرا مهدى تا كنون ظهور نكرده است، با اين كه هر چه زمان بگذرد ، ظهورش دشوارتر مى‏شود؟
۶. چگونه ممكن است يك فرد تحولى بزرگ در جهان ايجاد كند؟
۷. او چگونه مى‏تواند به اين اهداف بزرگ دست يابد؟
صدر اين پرسش‏هاى هفت‏گانه را در هشت مبحث پاسخ گفته است. در واقع پرسش نخست در دو مبحث طرح شده است. او در هر يك از اين موضوعات، به تناسب موضوع، از فلسفه، تاريخ، زيست‏شناسى، علوم اجتماعى و قوانين حاكم بر جامعه و تاريخ بهره مى‏گيرد تا به پاسخى مناسب دست يابد.
وى در بحث مهدويّت شخصى، كه از نقل بهره مى‏برد، به دوگانه بودن رويكرد و روش خود تصريح مى‏كند:
انديشه مهدويّت را در امام دوازدهم متبلور ساختن، شواهد و ادله كافى و قانع‏كننده دارد كه مى‏توان آنها را در دو دليل خلاصه كرد. يكى دليل اسلامى و

لحظه از جهان رخت بربندد، زمين ساكنان خود را فرو مى‏كشد» گفته است: اين حديث قاعده‏اى را كه بيان كرديم، شرح مى‏دهد.^۱
دومين طريقى كه ملاصدرا برگزيده، قاعده برهان اشرف است كه او آن را چنين شرح مى‏دهد:
دانستى كه سلسله هستى، كه از صادر اول به وجود آمده، از برتر به پست، و از عالى به دانى بوده است و هر كه در احوال موجودات و نسبت ميان آنها بنگرد در مى‏يابد كه دانى و ناقص بدون وجود عالى و كامل تحقّق نمى‏يابد و اين تقدم ذاتى و حقيقى است. بلى ناقص و دانى ماده است تا عالى و كامل افاضه كند. حيوان ذاتاً مقدم بر نطفه، و نبات مقدّم بر بذر است؛ گرچه بذر و نطفه ماده تحقّق حيوان و نبات است.
مشابهت ميان انسان‏ها تنها در ماده بدنى و نشئت طبيعى است؛ وگرنه به حسب نشئت روحانى انواع بى‏شمار دارد. نوع پيامبر و امام نوع اشرف و عالى است؛ از اين رو نسبت حجت به بشر، مانند نسبت انسان به حيوان و حيوان به نبات و نبات به جماد است.
و پيش از اين تقدم و تاخر در وجود را ميان نوع شريف و نوع پست توصيف كرديم. خداوند فرموده است زمين و آنچه در آن است را براى انسان آفريده است. چون انسان اشرف انواع زمين است و سبب و غايت وجود آنهاست. اگر انسان نباشد ساير انواع موجودات زمين، از جماد و نبات و حيوان، موجود نشوند. همين گونه است رابطه انسان‏ها با حجت، كه اگر حجت نباشد انسانى نخواهد بود و همين است معناى اين حديث كه اگر بر زمين دو نفر باشند يكى از آنها حجت است.^۲