اين كتاب در هفت فصل سامان يافته است.

۲ - ۴ . خواجه نصيرالدين طوسى (۵۹۷ - ۶۷۲ق)

خواجه نصير از متكلمان شيعه در قرن هفتم در عبارتى موجز چنين مسئله مهدويّت را مطرح كرده است:
امام لطف است و از اين رو بر خداوند لازم است امام را نصب كند تا لطف حاصل گردد و مانعى هم در ميان نيست و اين كه تنها راه تحقّق اغراض سعادت در امام منحصر است براى خردمندان روشن است. وجود امام لطف است و تصرفات او لطفى ديگر و غيبت او از ناحيه ماست.^۱

۲ - ۵ . صدرالدين شيرازى (۹۷۹ - ۱۰۵۰ق)

ملّاصدرا در شرح اصول الكافى از احاديث «باب الحجة» چند قاعده عقلى براى اثبات امامت بركشيده است. استفاده ملّاصدرا از قواعد عقلى در بحث امامت، به موضوع مهدويّت نيز راه يافته و پس از وى رايج شده است؛ به‏گونه‏اى كه استدلال‏هاى عقلانى با توجّه به برداشت‏هاى ملّاصدرا سامان يافته است.
او يك جا برهان علت غايى را مطرح، و برخى احاديث را بر آن تطبيق كرده است:
وجود پيامبر و امام تنها از آن جهت نيست كه مردم براى اصلاح دين و دنياى خود بدان نيازمندند؛ گرچه اين اثر هم بر وجود پيامبر و امام مترتب است؛ بلكه از آن روست كه قوام زمين و هستى بدانها بسته است؛ زيرا وجود امام علت غايى هستى است. بر اين اساس يك لحظه هم جهان بدون امام و انسان كامل باقى نمى‏ماند.^۲
سپس در شرح حديث «لَو أنَّ الإِمامَ رُفِعَ مِنَ الأَرضِ ساعَةً لَساخَت بِأَهلِها؛ اگر امام يك

است كه رساله المقنع فى الغيبة را نوشته است. وى در مقدمه اين رساله مى‏گويد:
عقل بر لزوم امامت دلالت دارد و اين كه هيچ زمانى خالى از امام نخواهد بود؛ زيرا نبود امام به مسئله مكلف بودن انسان لطمه مى‏زند. همچنين عقل دلالت دارد كه اين امام بايد از لغزش‏ها و خطاها معصوم باشد. با اين دو اصل عقلى آنچه اماميه بدان عقيده دارند اثبات مى‏شود. چون صفت عصمت تنها در او يافت مى‏شود و ديگران از عصمت بى‏بهره‏اند و همين روش ما را به غيبت مى‏رساند و بهترين روش نيز همين است؛ زيرا ادله نقلى گرچه گسترده است و گاه دعواى تواتر در آن مى‏شود، باز جاى مناقشه دارد.^۱
از سيّد مرتضى رساله‏اى ديگر نيز با عنوان الزيادة المكملة له بر جاى مانده كه وى آن را به منزله تكمله‏اى بر بحث علت غيبت در كتاب المقنع نوشته است.

۲ - ۳ . شيخ طوسى (م ۴۶۰ق)

شيخ طوسى در كتاب الغيبه، هم از نقل بهره جسته و هم به استدلال‏هاى عقلى كلامى متوسل شده است. وى در مقدمه اين كتاب روش خود را چنين معرفى كرده است:
اما بعد، درخواست استاد بزرگوارم را در زمينه نگارش كتابى در موضوع غيبت امام زمان و اسباب غيبت و مسائل مربوط ديگرش اجابت مى‏كنم و به شبهات مخالفان و معاندان با همه گرفتارى‏ها پاسخ مى‏گويم. البته مسئله را خيلى تطويل نمى‏دهم كه باعث ملالت گردد؛ زيرا در زمينه امامت كتاب‏هاى ديگر ما و استادان ما به صورت مبسوط موجود است. در كنار پرداختن به پاسخگويى به شبهات، برخى روايت‏ها را هم خواهم آورد تا براى علاقه‏مندان به اخبار نيز مايه آرامش باشد؛ چرا كه براى بسيارى از مردم سخنان لطيف [و عقلانى‏] در اين عرصه‏ها بيان نشده است. به هر روى براى هر دو گروه علاقه‏مندان به اخبار و ديگران راهى مطلوب و پسنديده بر مى‏گزينم. ^۲