397
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول

از او نزديك به پنجاه روايت در كتب اربعه نقل شده است . بزرگان و عالمانى همچون: ابن ابى عمير ، بزنطى ، احمد بن محمّد بن عيسى و فضالة بن ايوب، از او روايت كرده‏اند . بنا بر اين، با توجّه به نقل ابن ابى عمير و بزنطى ، توثيق او اثبات مى‏شود .
دو . بكر بن صالح : كثير الروايه است . نزديك به دويست و بيست حديث به نقل از او در كتب اربعه گزارش شده است . عالمانى همچون: حسين بن سعيد ، احمد بن محمّد بن عيسى ، على بن مهزيار و محمّد بن يحيى العطّار از او نقل حديث كرده‏اند . اگر چه نجاشى، او را ضعيف شمرده است،۱ ولى اعتماد نويسندگان كتب اربعه حديثى شيعه و راويان بزرگى كه نام آنها را آورديم، سبب اعتبار بخشى به شخصيت و احاديث او مى‏شود.
۳ . گزارش جابر بن يزيد جُعفى از امام باقر عليه السلام : اين سند در كتاب‏هاى كمال الدين و الغيبة طوسى نقل شده است . برخى از افراد واقع در سند، همچون: محمّد بن نعمه سلولى ، عبد اللَّه بن قاسم و عبد اللَّه بن خالد ، مجهول و يا مهمل هستند . بنا بر اين، سند اين حديث از منظر رجالى، معتبر نخواهد بود .
بنا بر اين، حتّى اگر راوى دوم اين گزارش، يعنى ابو السفاتج را نيز معتبر بشماريم، تأثيرى در تقويت سند نخواهد داشت .
۴ . افزون بر گزارش‏هايى كه در متن كتاب آورده‏ايم، گزارش ديگرى از حديث لوح نيز موجود است كه از منظر طرق و اسناد، از اعتبار لازم برخوردار نيست. مثلاً گزارش محمّد بن سنان از امام صادق عليه السلام :۲ سند اين متن، ضعيف است ؛ چون افراد مجهول در آن قرار دارند . افزون برآن، روايت كردن محمّد بن سنان از امام

1.رجال النجاشى : ج‏۱ ص ۲۷۰ ش ۲۷۴ .

2.ر.ك: الأمالى، طوسى: ص ۲۹۱ ح ۵۶۶.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول
396

نسبت به اعتبار آن خواهد شد .
به سبب شهرت و صراحت اين گزارش، شايسته است كه مباحثى در باره اسناد و دلالت آن مطرح شود :

الف - مباحث مرتبط با سند

اين گزارش، با پنج سند متفاوت در مصادر حديثى شيعه نقل شده است .
۱ . گزارش ابو الجارود از امام باقر عليه السلام : محمّد بن يحيى، از محمّد بن الحسين، از ابن محبوب، از ابو الجارود، از ابو جعفر عليه السلام .
اين سند، مشهورترين سند حديث لوح است كه با تفاوت‏هايى جزئى در كتاب‏هاى مهمّ حديثى شيعى، نقل شده است .۱
اين طريق، بهترين طريق گزارش حديث لوح است . افراد واقع در سند ، از بزرگان ، موثّقان و اجلّاى عالمان شيعى هستند . تنها راوىِ اوّل سند يعنى ابوالجارود مى‏بايد مورد بررسى و تأمّل قرار گيرد كه در ادامه بحث، بدان خواهيم پرداخت .
۲ . گزارش مفصّل ابو بصير به نقل از امام صادق عليه السلام : سند اين گزارشِ بسيار گسترده، اين گونه است : محمّد بن يحيى و محمّد بن عبد اللَّه، از عبد اللَّه بن جعفر، از حسن بن ظريف و على بن محمّد، از صالح بن ابى حماد، از بكر بن صالح، از عبد الرحمان بن سالم، از ابو بصير .
اين سند، به چند شاخه تقسيم مى‏شود و بيشتر افراد واقع در سند ، موثّق‏اند . اعتبار اين طريق، منوط به پذيرش احاديث دو راوىِ انتهاى زنجيره سند آن، يعنى بكر بن صالح و عبد الرحمان بن سالم است .
يك. عبد الرحمان بن سالم : در ميان رجاليان، تنها ابن غضائرى او را تضعيف كرده است ؛ ولى تضعيف منفرد ابن غضائرى، مورد پذيرش عالمان شيعى نيست .

1.ر . ك : ص ۳۹۱ ح ۱۵۳ و ۱۵۴ .

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9150
صفحه از 427
پرینت  ارسال به