نگريسته شود و انتساب يا عدم انتساب آن سخن يا فعل بديشان، با معيارهاى اصيل اعتقادى سنجيده و در بوته نقد نهاده شود. بسيارى از ويژگى‏ها و حوادث تاريخى در ارتباط با زندگى آن بزرگواران، ربطى به جايگاه الهى و اعتقادى آنان ندارد. مشخصّات ظاهرى، تاريخ تولّد و شهادت، خانواده و فرزندان، حوادث روزمره زندگى آنان و ... برخى از اين گونه وقايع تاريخى‏اند كه دخالتى در مباحث اعتقادى ندارند و براى اثبات آنها سخت‏گيرى‏هاى معمول در مباحث اعتقادى اعمال نمى‏شود. پذيرش اين جزئيات تاريخى و يا تشكيك در آنها و حتّى عدم پذيرش و يا انكار برخى از اين گونه موضوعات و مباحث، مشكلى از لحاظ اعتقادى پديد نمى‏آورد.

پس اينكه امام مهدى عليه السلام فرزند بلا فصل امام حسن عسكرى عليه السلام و امام دوازدهم شيعيان و منجى موعود، از چه مادرى زاده شده است؛ تولّد ايشان دقيقاً چه زمانى بوده و جزئيات تولد ايشان چگونه تصوير شده است، و ديگر جزئيّاتى از اين قبيل، موضوعاتى تاريخى‏اند كه مى‏توان آنها را با معيارهاى تاريخى - حديثى سنجيد؛ ولى از لحاظ اعتقادى پذيرش يا ردّ آنها الزامى نيست.
چه تفاوتى مى‏كند كه مادر ايشان نرجس، شاهزاده رومى با پيشينه مسيحى از نسل وصى حضرت عيسى عليه السلام باشد، يا صيقل دخترى علوى‏زاده؟ در نيمه شعبان متولّد شده باشد يا آن كه تولّدش در ماه رجب يا رمضان يا ربيع الاوّل بوده باشد؟ حكايتگر ولادت ايشان، حكيمه باشد يا نسيم خادم، يا معمّر بن غوث و يا همسايه امام حسن عسكرى عليه السلام در سامرا؟ حتّى چگونگى تولد ايشان نيز واقعه‏اى تاريخى محسوب مى‏شود كه اعتقاد به جزئيات آن لازم نيست.
اين ويژگى وقايع تاريخى تنها مربوط به مباحث مرتبط با گذشته نيست و بر وقايع تاريخ‏مندى كه حكايت‏گر وقايع آينده‏اند نيز قابل تطبيق است؛ وقايعى مانند ارتباط با امام عليه السلام در دوره غيبت ، علايم ظهور، و جزئيات وضعيت جهان پس از ظهور. مثال بارز اين گزاره‏ها، مجموعه روايات حاكى از علايم ظهور است كه

به عبارت ديگر، هر آيين و مذهب بايد اصول فكرى خويش را بر اساس مبانى تفكر خود سامان دهد و بتواند معتقدان خود را، كه مخاطبان اصلى‏اش هستند، اقناع كند و آن گاه در مقام رفع شبهات مخالفان، از دو منظر به پاسخگويى بپردازد:
الف . پاسخگويى به معتقدان خود بر اساس باورهاى درونى مذهبى.
ب . پاسخگويى به غيرمعتقدان به آن مذهب بر اساس باورهاى مشترك.
ما در اين مجموعه در صدد پاسخگويى به مخاطبان دسته دوم نيستيم ؛ زيرا جاى چنين مباحثى در مبحث امامت عامه و خاصّه است.

ب - گزاره‏هاى تاريخى مهدوى‏

پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و امامان اهل بيت عليهم السلام ، با اين كه حجّت‏هاى الهى هستند و از ناحيه پروردگار متعال به اين مقام منصوب شده‏اند، حياتى زمينى و تاريخ‏مند دارند. آنان در ميان مردمان زيسته و با آنان نشست و برخاست داشته‏اند. حوادث زمانه آنان و اصحابشان را گاه به بلا و مصيبت دچار ساخته و گاه طعم رفاه و آسايش را بدانها چشانده است. از اين بُعد، آنان مخلوقاتى ويژه‏اند كه از اوج ملكوت به اين كره خاكى و در ميان مردمان عادى قدم نهاده‏اند و با معيارهاى الهى خود به مثابه الگوى‏هايى شايسته در ميان افراد بشر زيسته و نيازهاى هدايتى‏آنان را پاسخ گفته‏اند. ويژگى‏هاى خاص معصومان با الگو بودن آنان منافاتى ندارد. آنان اگرچه در قله‏اى دست نيافتنى براى ما حضور دارند، راهنمايان مسير هدايت و تكامل‏اند و بندگان را به مراحل بالاتر راهنمايى مى‏كنند. به هر روى هيچ كس را ياراى هماوردى با آنان، و اميد دستيابى به مقام ايشان نيست.
حضور آن ذوات مقدس در اين دنياى خاكى يادآور تعبير زيباى حافظ است:

من كه ملول گشتمى از نفس فرشتگان‏قال و مقال عالمى مى‏كشم از براى تو .
سخن و فعل آنان در دوران حيات دنيوى‏شان، سنّت محسوب مى‏شود و اعتبار و حجيّت دارد؛ ولى گزارش‏هاى تاريخى از اين سنّت بايد از منظر تاريخى