185
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول

مرحوم نراقى نكته ديگرى دارد و مى‏فرمايد : لطف به شرطى واجب است كه موانع مفقود باشد و چون انسان به تمام جوانب و لوازم فعل آگاه نيست، اين قاعده كارايى ندارد.۱
در خصوص لطف بودن وجود امام معصوم بايد گفت : وجود امام معصومى كه اختلافات را رفع كند و دستورات خدا را بيان و مردم را رهبرى نمايد، در هر زمانى لطف است و باعث تقرب مردم به خدا مى‏شود و اين مطلب در همه زمان‏ها، از جمله زمان حاضر، صادق است.۲
اگر از اشكالات قاعده لطف، كه در بالا گذشت، صرف نظر كنيم، اين اشكال خودنمايى مى‏كند كه حضور معصوم هم مثل وجودش لطف است؛ پس چرا امام غايب است؟ البتّه مى‏پذيريم كه برخى آثار و بركات امام، مانند امداد مؤمنان و واسطه فيض الهى بودن و ارائه طريق به صورت تكوينى و غير مستقيم در عصر غيبت نيز جارى است. بنا بر اين استدلال فوق، قطع نظر از اشكال قاعده لطف، وجود امام غايب را اثبات مى‏كند؛ زيرا آثار و بركات مذكور انسان‏ها را به خدا و دين نزديك مى‏كند و مصداق لطف است؛ امّا اشكال دليل غيبت همچنان باقى است.
مى‏توان از مطلب مرحوم نراقى، كه ذكر شد، در اين جا استفاده كرد و گفت : هر چند حضور امام نيز مانند وجودش لطف است، با توجّه به وضعيت مردم و شرايط جهان، اين حضور ممكن است با حكمت ديگرى در تعارض باشد و از اين رو اين لطف در اين شرايط بر خدا واجب نيست؛ به گفته خواجه نصير الدين طوسى:
وُجودُه لُطْف و تَصرّفُه لُطفٌ آخر وعَدمُه منّا.۳
وجود امام در ميان مردم لطف است، و تصرّف او (و حضور او) لطف ديگر، و غيبت او مربوط به خود ماست.

1.ر.ك: خط امان در ولايت صاحب الزمان: ص ۱۶۶.

2.ر.ك: همان: ص ۳۶۲.

3.كشف المراد: ص ۳۸۹.


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول
184

را برعهده دارند و چنين وظيفه‏اى بر عهده امام غايب نيست.

۲ . برهان قاعده لطف‏

لطف چيزى است كه به گونه‏اى در رسيدن انسان به سعادت مفيد باشد. لطف به دو قسم «مقرِّب» و «محصِّل» تقسيم مى‏شود. لطفى كه با آن امكان رسيدن به سعادت و كمال، و تقرب به خدا و انجام طاعات و ترك معاصى بيشتر شود، لطف مقرّب ناميده مى‏شود، و لطفى كه رسيدن به اين امور بدون آن تحقّق مى‏يابد، لطف محصّل ناميده مى‏شود.۱
اين برهان مبتنى بر دو مقدمه است:
مقدّمه اوّل: وجود امام معصوم در همه زمان‏ها لطف است.
مقدّمه دوم: لطف بر خدا واجب است.
نتيجه: نصب امام بر خدا در همه زمان‏ها واجب است.
متكلّمان لطف را از آن رو بر خدا واجب مى‏دانند كه لطف باعث تحقّق غرض خدا، كه همانا رسيدن انسان‏ها به كمال و سعادت است، مى‏شود. بنا بر اين اگر خداوند به بندگان لطف نكند، نقض غرض كرده است؛ چون غرض او از آفرينش انسان متوقف بر لطف مى‏باشد.۲
اين مبناى متكلمان را مى‏توان به منزله سنّت رايج و اكثرى خدا پذيرفت، نه امرى كه براى رساندن همه انسان‏ها به سعادت ضرورى و از لحاظ عقلى واجب است. به عبارت ديگر خداوند از باب فضل لطف مى‏كند، نه از باب عدل. البته به هر مقدار كه غرض خداوند اثبات شود، به همان مقدار لطف در جهت رسيدن به غرض اثبات مى‏شود.

1.ر.ك: كشف المراد: ص ۳۲۴ - ۳۲۵.

2.ر.ك: همان: ص ۳۲۵.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9141
صفحه از 427
پرینت  ارسال به