برهان فطرت را بر اساس هر دو تفسير، تقرير مى‏كنيم.
تقرير اول: همه انسان‏ها به كمال مطلق و مبدأ هستى گرايش دارند. براى رسيدن به كمال مطلق نياز به واسطه‏اى داريم كه قبلاً مسير را طى كرده باشد و بتواند با هدايت تشريعى و تكوينى انسان‏ها را به خدا برساند. از سوى ديگر وقتى در انسان گرايشى نسبت به چيزى باشد، بايد آن چيز در خارج هم موجود باشد؛ وگرنه وجودش در انسان لغو خواهد بود.^۱ اعتقاد اقوام مختلف به منجى مى‏تواند شاهد وجود اين فطرت باشد.
تقرير دوم: همه انسان‏ها در فطرت خويش معرفتى نسبت به خداوند دارند:
كُلُّ مَولودٍ يولَدُ عَلَى الفِطرَةِ، يَعنى عَلَى المَعرِفَةِ بِأنَّ اللَّهَ‏ عزّ و جل خالِقُهُ ؛ هر مولودى بر فطرت خود، يعنى بر معرفت به اين كه خداى‏ عزّ و جل آفريدگار اوست، متولد مى‏شود.^۲
از سوى ديگر اين معرفت مورد غفلت قرار گرفته و انسان‏ها توجّهى به آن ندارند. بنابراين نيازمند كسانى هستند كه آنها را به اين معرفت متذكر سازند. خود اين اشخاص هم بايد توسط خدا به اين معرفت آگاهى يافته باشند و بنا بر اين آنان كسانى جز پيامبران و امامان معصوم نيستند.^۳اين نياز هميشگى است و شامل زمان حاضر نيز مى‏شود.
به برهان فطرت اين اشكال وارد است كه گرچه اين برهان اصل وجود نبى و امام را اثبات مى‏كند، از اثبات تعداد آنها و يا حتّى حضور و ظهور آنان در هر زمان عاجز است. مى‏توان گفت پس از تذكر پيامبران و امامان، اكنون عالمان و مبلّغان اين نقش

۱۱

دلايل غير نقلى بر ضرورت وجود امام مهدى عليه السلام ^۱

افزون بر دلايل نقلى، كه در متن دانش‏نامه امام مهدى عليه السلام به تفصيل خواهد آمد، برخى محققان به دلايل غير نقلى نيز استناد كرده‏اند. اين دلايل شامل ادله فلسفى، كلامى، عرفانى، و تجربى - عقلى، مانند براهين لطف، فطرت، علت غايى، واسطه در فيض، امكان اشرف، عنايت، عدم تبعيض در فيض، استقراء تام، لزوم عقل بالفعل، حساب تراكم احتمالات، مظهر جامع، تجلى اعظم، و تقابل قطبين است كه در ادامه به اختصار آنها را بيان خواهيم كرد.^۲
نكته مهم در باره اين دلايل آن است كه گذشته از اشكالاتى كه در برخى مقدمات اين براهين وجود دارد، هيچ يك از اين براهين براى اثبات «مهدويّت شخصى»، كه مدّعاى عالمان شيعه است، به كار نمى‏آيد. اكنون يك يك به بررسى اين ادلّه مى‏پردازيم.

۱ . برهان فطرت‏

گاهى منظور از فطرت، فطرت گرايشى، و گاهى فطرت معرفتى است. در اين جا