پديدارشناسانه به جاى آن كه به توجيه و تبيين رويدادهاى تاريخى بسنده شود و پيدايش يك انديشه با رويدادهاى تاريخى گره زده شود، بيشتر به مؤلفه‏هاى فكرى و اعتقادى دين توجّه مى‏گردد و پژوهشگر به جاى اظهار نظر، به بيان و توصيف آموزه‏هاى مذهب مى‏پردازد. هدف اين روش، شناخت پديده از راه شناخت عناصر ذهنى و روانى افراد و درك پيامدهاى آن بر آثار خارجى است و اين امر با شناختن و بازكاوى علّت‏ها و عوامل فكرى امكان‏پذير است.^۱
در اين شيوه آنچه بيش از هر چيز اهميت دارد، شناخت پديده و تأثيرات و آثارى است كه آن پديده مى‏تواند بر فرد، جامعه يا برهه‏اى از تاريخ بر جاى گذارد. در اين روش بررسى و مطالعه يك پديده بيش از پرداختن به حقانيت و كشف دليل آن اهميت دارد و محقّق سعى مى‏كند كه مجموعه عوامل يك فكر را به صورت شبكه‏اى و منسجم شناسايى كند. در واقع پديدارشناس سخن در باره صحت و حقانيت يك پديده را به صورت معلق مى‏گذارد و به اصطلاح تعليق حكم مى‏كند و مى‏كوشد تا به شناخت، هم‏زبانى و همدلى با يك پديده و پديدآوران آن بپردازد. در اين روش ، بر خلاف روش تاريخيگرى نياز به ارتباط منطقى واقعه‏اى با گذشته و حال و يا مكان وقوع آن نمى‏باشد و هر چند شناخت زمان و مكان مى‏تواند در فهم پديده‏اى كمك كند، امّا لزوماً در شناخت يك پديده نيازمند روند تاريخى و قبل و بعد نيستيم. آنچه اهميت دارد عناصر اصلى و مؤلّفه‏هاى خود پديده است؛ هر چند كه اين پديده در ارتباط با پديده‏هاى اطراف خود هماهنگ و سازگار نباشد.^۲
توشيهيكو ايزوتسو، آنه مارى شيمل و هانرى كُربَن از جمله محقّقانى هستند كه با روش پديدارشناسى به تحليل موضوعات دينى - اسلامى پرداخته‏اند. در اين ميان ايزوتسو در حوزه قرآن‏شناسى، شيمل در اسلام‏پژوهى،^۳ و كُربَن در

روش پديدارشناسانه‏

از اواخر قرن نوزدهم ميلادى «پديدارشناسى» به مثابه يك روش در دين‏پژوهى مطرح شد و برخى از فيلسوفان دين‏پژوه بدان اهتمام ورزيدند تا اين كه به تدريج در جهان شرق نيز طرف‏دارانى يافت.^۱ در دوره پيدايش اين اصطلاح از قرن نوزدهم تا بيستم، برداشت‏هاى متنوعى از آن به وجود آمد.^۲ برخى پديدارشناسى دين را رهيافتى مهم در دين‏پژوهى معاصر خوانده‏اند كه به لحاظ تاريخى محصول تلفيق دو جريان فكرى پژوهشى در قرن نوزدهم بوده است. اين دو جريان عبارت‏اند از : پژوهش‏هاى علمى در باب دين و روش پديدارشناسى هوسرِلى.^۳برخى هم پديدارشناسى را يك استراتژى تحقيق در پژوهش‏هاى كيفى دانسته و براى آن گام‏هايى، از سه تا هفت‏گام، برشمرده‏اند.^۴ در دايرةالمعارف تحقيق كيفى انتشارات سيج، پديدارشناسى به پنج نوع : متعالى، وجودى، زبان‏شناسانه، اخلاقى و هرمنوتيك تقسيم شده است.^۵
با توجّه به پژوهش‏هاى نشريافته ، پديدارشناسى دينى را مى‏توان چنين بيان كرد:
اين روش به توصيف پديده‏ها به همان نحو كه خود را به وسيله خودشان نشان مى‏دهند، مى‏پردازد. هر چيزى كه خود را به هر نحوى كه باشد ظاهر سازد، پديدار ناميده مى‏شود. مراد اين است كه به پديده‏ها اجازه داده شود خودشان را پاك و بى‏آلايش آشكار سازند ... از نظرياتى كه نسبت به خود اشياء بيگانه هستند، بايد چشم‏پوشى كرد... . روش پديدارشناسى عبارت از تلاشى براى دريافت واقعيت‏ها در روشنايى خاص و غير قابل تأويل خود آنهاست.^۶در روش