روش‏شناسى مهدويّت‏پژوهى در غرب‏

مهدويّت‏پژوهى در ميان مستشرقان با روش‏هاى گونه‏گون دنبال مى‏شود كه مهم‏ترين آنها روش تاريخى و روش پديدارشناسانه است. اين هر دو روش از شيوه‏هاى شناخته‏شده در غرب‏اند كه در مطالعه و بررسى مسائل و موضوعات علوم انسانى، از جمله دين‏پژوهى، به كار گرفته مى‏شوند.

روش تاريخى‏

در روش تاريخى، تلاش بر اين است كه از مهدويّت، تحليلى تاريخى - جامعه‏شناختى ارائه شود. اين نگاه به مهدويّت، متأثر از نگاهى خاص در دين‏پژوهى است كه اساساً دين را پديده‏اى انسانى تلقى مى‏كند و آن را برايندى از تركيب نيازها و ويژگى‏هاى فرهنگى، اجتماعى، سياسى، محيطى، و آداب و رسوم قومى و ملى مى‏داند. بر اساس اين نگاه دين و آموزه‏هايش ريشه‏اى انسانى - تاريخى دارد و از هر گونه هويت فراتاريخى و فرابشرى به معناى الهى يا وحيانى تهى است.
اين روش را نبايد با تاريخ‏نگارى يكسان دانست. تاريخ‏نگارى صرفاً گزارش و توصيف محض رخدادهاست بدون اين كه در باره علل و زمينه‏هاى پيدايش آنها اظهارنظر كند. تاريخ‏نگارى شيوه برخى از مستشرقان، چون ادوارد براون، در تحليل مسائل مهدويّت بوده است‏^۱ كه آثارشان از مهم‏ترين منابع در بررسى فرقه‏هاى دروغين مهدويّت در سده‏هاى اخير به شمار مى‏آيد.
دارمستتر، ايگناس گلدزيهر، فان فلوتن و مارگليوث در تحليل مهدويّت از روش تاريخى استفاده كرده‏اند و در اين نتيجه با همديگر هم‏سخن‏اند كه مهدويّت

۲ . رهيافت عرفانى - معنوى به مهدويّت‏

برخى از مستشرقان آموزه مهدويّت را به لحاظ تأثيرات عرفانى و معنوى آن در هدايت انسان و جامعه به كمال، بررسيده و ارزيابى كرده‏اند. هانرى كُربَن، فيلسوف فرانسوى، از مشهورترين صاحب‏نظران در اين رهيافت به شمار مى‏آيد. وى در اين باره مى‏نويسد:
به عقيده من، مذهب تشيّع تنها مذهبى است كه رابطه هدايت الهى را ميان خدا و خلق هميشه زنده نگه داشته و به طور مستمر و پيوسته ولايت را زنده و پابرجا مى‏گذارد. مذهب يهود نبوّت را، كه رابطه‏اى است واقعى ميان خدا و عالم انسانى، درحضرت كليم ختم كرده و پس از آن به نبوّت حضرت مسيح و حضرت محمّد صلى اللّه عليه و آله اذعان ننموده و رابطه مزبور را قطع مى‏كند و نيز مسيحيان در حضرت عيسى متوقف شدند و اهل سنّت از مسلمانان نيز در حضرت محمّد صلى اللّه عليه و آله توقّف نموده و با ختم نبوّت در ايشان، ديگر رابطه‏اى ميان خالق و خلق موجود نمى‏دانند. تنها مذهب تشيّع است كه نبوّت را با حضرت محمّد صلى اللّه عليه و آله ختم‏شده مى‏داند؛ ولى ولايت را، كه همان رابطه هدايت و تكميل مى‏باشد، بعد از آن حضرت و براى هميشه زنده مى‏داند؛ رابطه‏اى كه از اتصال عالم انسانى به عالم الوهى حكايت مى‏كند؛ به واسطه دعوت‏هاى دينى قبل از موسى و دعوت دينى موسى و عيسى و محمّد عليهم السلام ، و بعد از حضرت محمّد صلى اللّه عليه و آله به واسطه همين رابطه ولايت، جانشين وى (به عقيده شيعه) زنده بوده و هست و خواهد بود و اين حقيقتى است زنده كه هرگز نظر علمى نمى‏تواند آن را از خرافات شمرده و از ليست حقايق حذف نمايد. به عقيده من، همه اديان برحق اند و يك حقيقت زنده را دنبال مى‏كنند و همه اديان در اثبات وجود اين حقيقت زنده مشترك‏اند. آرى! تنها مذهب تشيّع است كه به زندگى اين حقيقت، لباس دوام و استمرار پوشانده است.^۱