151
دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول

نعمانى در كتاب الغيبة در بيان آموزه غيبت از كتاب امثال سليمان تأثير پذيرفته است. حاصل سخن او اين است كه رويكرد توراتى در تدوين تاريخ اسلام تأثيرگذار بوده است.۱ ديدگاه انكارآميز گلدزيهر يهودى نيز در اعتبار روايات مهدويّت از همين قبيل است.
البته برخى از محققان يهودى چون بليشفلات،۲ لاتساروس،۳
و نقاش‏۴ نيز هستند كه مهدويّت را صرفاً از منظر تاريخى و مذهبى مورد بررسى قرار داده‏اند؛ بدون اين كه بر تأثير انگاره‏هاى يهودى در پديدارى آن تأكيد داشته باشند.

ادوار تاريخى و رويكردها

مطالعات استشراقى در باره مهدويّت را به لحاظ تاريخى و نوع رويكرد در هر دوره مى‏توان به ادوار و انواعى تقسيم كرد. وقتى سير مطالعات غربيان را در باره مهدويّت به لحاظ تاريخى بررسى مى‏كنيم روشن مى‏شود كه مهدويّت‏پژوهى در غرب روندى تدريجى - تكاملى داشته و متأثر از تحولات اجتماعى و سياسى جهان اسلام، بويژه كشورهاى شيعى بوده است. توجّه رسمى مستشرقان به مهدويّت از نيمه دوم قرن هجدهم ميلادى آغاز شد. زمانى كه مستشرقان مصمم شدند دايرةالمعارف اسلام را تأليف كنند، بايد مدخلى را هم به مهدى در انديشه اسلامى اختصاص مى‏دادند. از اين رو مستشرقان در دوره نخست خيلى پراكنده و گسسته، و بيشتر در لابه‏لاى مباحث حديثى و تاريخى به مهدويّت پرداخته‏اند. نخستين آثار مستقل آنان در باره مهدويّت مربوط به دهه‏هاى اخير است.

1.همان جا.

2.Early Mahdism Politics and Religon in the Formative Period of Islam, Blichfeldt, Series StudiesOrientalia Landen Sia-۲, ۱۹۸۵.

3.Some Religios Aspecets of Islam, Hava Lazarus Yafeh, Leiden, ۱۸۹۱, p.p ۴۸-۵۷.

4."An Attempt to Trace the origin of the rituals of Ashura", Yitzhak Nakash, in Die des Islam, ۱۹۹۳ ,vol ۳۳, pp. ۱۶۱-۱۸۱ .


دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول
150

مستشرقان در آشنايى با مهدويّت شيعى به شمار مى‏آيد.۱ وى با روش تاريخى - تحليلى تلاش دارد امامت و مهدويّت را راهبردى سياسى در مذهب شيعه معرّفى كند. البته اين كتاب كاستى‏هاى مهمّى هم دارد كه در نقد دكتر سيّد حسين نصر و فرزندش به آنها اشاره شده است.۲

۳. مهدويّت در مطالعات يهودى - اسرائيلى‏

برخى از محقّقان، مطالعات مستشرقان يهودى - اسرائيلى را نظر به تفاوت رويكرد آنان به مقوله مهدويّت و تشيّع، جدا از ساير مطالعات غربيان ياد كرده‏اند. مراد از مستشرقان يهودى ، يهوديانى هستند كه قبل از شكل‏گيرى رژيم صهيونيستى به مطالعاتى در باره اسلام پرداخته‏اند، و مستشرقان اسرائيلى بيشتر به محققان يهودى‏اى اطلاق مى‏شود كه بعد از تشكيل اين رژيم وارد مطالعات اسلامى شده‏اند.۳
در يك ارزيابى مى‏توان گفت : مستشرقان اسرائيلى تلاش دارند مطالعات مستشرقان يهودى را به حاشيه برانند و با رويكرد شكاكانه به تحليل مسائل شيعى، از جمله مهدويّت، بپردازند و نقاط ترديد و ابهام را در تاريخ تشيّع برجسته كنند.۴
آنان همچنين تلاش دارند شبهه اقتباسى بودن عقيده به مهدويّت از تورات و ميراث مسيحى را تقويت نمايند.۵ براى نمونه كلبرگ بر اين ادعا تأكيد دارد كه

1.اين كتاب در سال ۱۹۸۴م از سوى انتشارات شيكاگو و در ۳۵۶ صفحه منتشر شده است.

2.نقد و بررسى كتاب «سايه خدا و امام غائب»، سيّد حسين نصر و سيّد ولى رضا نصر، مجله ايران نامه، سال پنجم، ص ۱۸۰ - ۱۷۱ .

3.التشيع و الاستشراق: ص ۳۲۵.

4.همان: ص ۳۴۰ .

5.همان: ص ۳۴۱.

  • نام منبع :
    دانشنامه امام مهدی عجّل الله فرجه بر پایه قرآن ، حدیث و تاریخ جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد محمّدی ری‌شهری، با همکاری محمّد کاظم طباطبایی و جمعی از پژوهشگران، ترجمه: عبدالهادی مسعودی
    تعداد جلد :
    10
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9217
صفحه از 427
پرینت  ارسال به