امام على عليه‏السلام در تبيين خصلت «زهد» مى‏فرمايد:

الزُّهدُ كُلُّهُ بَينَ كَلِمَتَينِ مِنَ القُرآنِ، قالَ اللّه‏ُ سُبحانَهُ:«لِّكَيْلاَ تَأْسَوْاْ عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلاَ تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاكُمْ».^۱

زهد، در دو جمله از قرآن جمع شده است. خداوند سبحان مى‏فرمايد: «تا براى آنچه از دست شما مى‏رود، افسوس نخوريد و براى آنچه به شما مى‏دهد، سرمست نشويد».

نتيجه آن چه گفته شد اين كه زهد اسلامى، چشم‏پوشى از همه لذّت‏هاى مادّى نيست، بلكه تنها بى‏ميلى و خوددارى از لذايذ زيانبار است.

كه غذايى را دوست دارد؛ ولى چون مى‏داند خوردنش براى او خطرساز است، نه تنها در خود ميلى نسبت بدان احساس نمى‏كند؛ بلكه قلبا از آن متنفّر است.

اكنون بايد دانست كه زهد اسلامى، به معناى بى‏ميلى طبعى به دنيا نيست (زيرا بى‏رغبتىِ طبعى نسبت به لذايذ مادّى، ارزش نيست بلكه، نوعى بيمارى است)؛ زهد اسلامى، عبارت است از بى‏رغبتى قلبى نسبت به دنياى نكوهيده و لذايذى كه براى انسان زيانبار اند.

توضيح مطلب، اين كه: گاه انسان طبعا و قلبا مايل به كارى است؛ امّا خرد، او را به دليل زيانبار بودن آن كار منع مى‏كند و انسان نيز به رغم ميل خود، از انجام دادنش خوددارى مى‏ورزد. اين اقدام، «صبر» و كسى كه خويشتندارى مى‏كند، «صابر» ناميده مى‏شود؛ چرا كه در برابر رغبت طبعى و ميل قلبى خود مقاومت كرده است.

امّا زهد ـ كه يك درجه بالاتر از صبر است ـ آن است كه بى‏ميلى قلبى نسبت به لذايذ زيانبار، چنان بر انسانْ چيره شود كه رغبت طبيعى او تحت سيطره آن قرار گيرد، به گونه‏اى كه خوددارى از لذايذ زيانبار، نيازى به صبر و مقاومت نداشته باشد ؛ بلكه انسان، ديگر ميلى نسبت به آنها در وجود خود، احساس نكند.

هنگامى كه انسان به اين مرتبه والاى زهد دست يابد، نسبت به از كف دادن يا به كف آوردن دنيا بى‏تفاوت مى‏گردد ؛ چنان كه