39
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

هو أنّه نحو سلوک فی الحياة الدنيا يتضمّنُ صلاحَ الدُّنيا بما يوافِقُ الکمال الأخروی، و الحياة الدائمة الحقيقية عند اﷲ سبحانه.۱

۰.دین، نوعی سلوک در زندگی دنیایی است که موجب می‏شود مصالح دنیایی، مطابق با کمال اخروی و زندگی دائمی و حقیقی در نزد خداوند سبحان رقم بخورد.

آیت اﷲ جوادی آملی نیز با همین رویکرد، در تعریف معنای عامّ دین می‏گوید:

۰.دين مجموعه عقايد، اخلاق، قوانين و مقرّراتی است که برای اداره جامعه انسانی و پرورش انسان‏ها باشد.۲

آیت اﷲ سبحانی در تعریف دین می‏گوید:

۰.دين يک معرفت و نهضت همه‌جانبه به سوی تکامل است که چهار بُعد دارد: اصلاح فکر و عقيده، پرورش اصول عالی اخلاق انسانی، حُسن روابط افراد اجتماع، [و] حذف هر‏گونه تبعيض‏های ناروا.۳

از این تعاریف عام، به وضوح بر می‏آید که صاحبان تعریف، به گوهر مشترک ادیان اشاره دارند، نه این‌که دین خاصّی را مدّ نظر داشته باشند. چنان‌که آية اﷲ مصباح نیز در تعریف خود از دین می‏گويد:

۰.دين در اصطلاح، به معنای اعتقاد به آفريننده‏ای برای جهان و انسان و دستورهای عملی متناسب با اين عقايد است. از اين رو، کسانی که مطلقاً معتقد به آفريننده‏ای نيستند و پيدايش پديده‌های جهان را تصادفی و يا صرفاً معلول فعل و انفعال‏های مادّی و طبيعی می‏دانند، «بی‌دين» ناميده می‏شوند. بنا به تعريف ذکر شده، هر دينی از دو بخش تشکيل

1.. طباطبایی، الميزان فى تفسير القرآن: ج۲ ص۱۳۰.

2.. جوادی آملی، شريعت در آينۀ معرفت: ص۹۳.

3.. سبحانى‏، الإلهيات: ج۱ ص۶.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
38

آیه (الْيَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دينَکُمْ)۱ است، می‏توان در یافت که شیخ طوسی نيز در صدد تعريف دين اسلام بوده است. تعريف ايشان نیز همانند تعريف سیّد مرتضی، همه گزاره‌ها و احکام فقهی، اخلاقی و اعتقادیِ دين را در بر می‏گیرد. میر سیّد شریف جرجانی نیز با همین رویکرد، در تعریف دین می‏گوید:

۰.وضعٌ الهىٌّ يدعو أصحابَ العقولِ إلى قبول ما هو عند الرسول صلی الله علیه و آله.۲

۰.دین یک قرار داد الهی است که عاقلان را به پذیرش دستورهای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دعوت می‏کند.

محمّد جميل حمود در تعریف دین می‏گويد:

۰.الدينُ عبارةٌ عن قانونٍ ينظّم حياةَ الفرد و المجتمع لينالَ سعادةَ الدارين.۳

۰.دین به قانونی گفته می‏شود که زندگی فردی و اجتماعیِ بشر، در سایه آن تنظیم می‏شود تا به سعادت دنیا و آخرت دست یابد.

اين تعريف ابتدائاً معنای عامّی از دين را به ذهن القا می‏کند؛ ولی با توجّه به این‌که وی همچون برخی ديگر، اين واژه را در ترکيب «اصول دين» معنا می‏کند، می‏توان دریافت که مقصود وی، همان دين اسلام است که شامل اخلاق، فقه و اعتقادات می‌شود. در اين صورت، تعريف وی نيز همانند تعريفات سابق است.

عدّه‏ای دیگر از علما در تعریف دین، معنای عام را مدّ نظر دارند و تعریفی ارائه می‌کنند که بر اسلام و سایر ادیان قابل انطباق باشد. گویا علامه طباطبایی با چنین رویکردی به تعریف دین پرداخته که می‏گوید:

1.. مائده: آیۀ ۳.

2.. جرجانی، التعريفات‏: ص۴۷؛ رفيق عجم، ‏موسوعة مصطلحات ابن خلدون و الشريف: ج۲ ص۲۰۶.

3.. حمود، الفوائد البهيّة فی شرح عقائد الإمامية: ج۱ ص۶۲.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 26687
صفحه از 435
پرینت  ارسال به