حاضر در دوران سابق مثل دوران عالم ذرّ هم اطلاق شد و صادق بود.۱
اشکال ششم: میان آیه میثاق و روایات عالم ذرّ، تنافی دیگری نیز وجود دارد؛ زیرا روایات چنین مطرح میکنند که همه انسانها در عالم ذرّ جمع شدند و خداوند از آن‌ها عهد و پیمان گرفت؛ در حالی که طبق تعلیل در آیه میثاق ـ که در روز قیامت نگویند: پدران ما باعث شدند ما مشرک بشویم ـ، این اخذ میثاق اختصاص به فرزندان مشرکین دارد، نه مؤمنین.۲
پاسخ: تعلیل مذکور در آیه، نقل قول تک تک افراد نیست. یعنی قرار نیست که همه افراد در قیامت بگویند: «علّت گم‌راهی ما پدران ما بودند»، بلکه نقل قول منتسب به مجموع بما هو مجموع است، بدون این‌که تعداد افرادی که ـ در فرض نبود میثاق ـ این سخن را خواهند گفت، معلوم شود. در واقع، جمله در مقام بیان این نکته است که هدف از اقرار گرفتن این بود که فردای قیامت از میان این جمع، کسی نگوید: «پدر من عامل شرک و گم‌راهی من بود».۳
اشکال هفتم: تقدّم خلقت روح بر ابدان: یکی دیگر از اشکالات وارد بر معرفت فطری در عالم ذرّ، لزوم تقدّم خلقت روح بر بدن است. در حالی که مطابق مبانی حکمت و فلسفه، روح جسمانیة الحدوث است؛ یعنی با جسم خلق می‌شود، نه قبل از آن.۴
در تبیین استحاله تقدّم روح بر بدن، به یک استدلال از ابن سینا اشاره می‌شود. ابن سینا میگوید: روح اگر بخواهد قبل از بدن وجود داشته باشد، از دو حال خارج نیست: یا ارواح متعدّد داشته باشیم و یا یک روح بیش‌تر وجود نداشته باشد و هر دو فرض محال است.
1.. طباطبایی، الميزان فى تفسير القرآن: ج۸ ص۳۱۲؛ مرکز المصطفى، العقائد الإسلامية: ج۱ ص۴۵.
2.. طباطبایی، الميزان فى تفسير القرآن: ج۸ ص۳۱۲؛ مرکز المصطفى، العقائد الإسلامية: ج۱ ص۴۵.
3.. طباطبایی، الميزان فى تفسير القرآن: ج۸ ص۳۱۲؛ مرکز المصطفى، العقائد الإسلامية: ج۱ ص۴۵.
4.. ابن سينا، النجاة من الغرق فى بحر الضلالات: ص۳۷۵ ـ ۳۷۸؛ ملا صدرا، شرح اصول الکافی: ج۳ ص۳۹۱ ـ ۳۹۲؛ همو، الشواهد الربوبية فى المناهج السلوکية: ص۲۲۳.
