در عبارت (واسئل القرية)۱ بدون در تقدیر گرفتن «اهل»، جمله صحیح نخواهد بود و همین کلمه نیز مقصود متکلّم است.
در دلالت تنبیه، هرچند معنای مذکور مقصود متکلّم است، ولی بدون آن نیز کلام صحیح است. مثلاً وقتی به کسی که روزه گرفته، میگوییم: «امروز روزهای»، در واقع به او اعلام میکنیم که از روزهدار بودنِ وی باخبریم؛ ولی صحّت کلام بدون این معنا هم با خدشهای رو به رو نیست.
در دلالت اشاره نیز چنین نیست که عرفاً معنای حاضر، مقصود متکلّم به دلالت استعمالی باشد و همچنین بدون آن، معنای جمله با مشکل رو به رو نیست؛ امّا آن معنا جزء لوازم جمله است، ولی نه لازم بیّن بالمعنی الاخص. مثال مشهور این مورد در اصول فقه، این دو آیه است: (وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْرا).۲ و آیه (وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ کامِلَيْن).۳ از مجموع دو آیه استفاده میشود که کمترین زمان حاملگی، شش ماه است.
با توجّه به مقدّمه مذکور باید گفت: هرچند در آیه به دلالت منطوقی، خروج ذرّات از بنی آدم بیان شده است، ولی به دلالت اقتضا، بر خروج ذرّات از حضرت آدم علیه السلام دلالت میکند؛ زیرا فرض صحّت خروج ذرّیه بنی آدم از پشت فرزندان آدم فرع بر وجود فرزندان آدم، و وجود فرزندان آدم نیز فرع بر خروج ذرّیه آدم از پشت وی است. پس به دلالت اقتضا این آیه نیز بیان میکند که ذرّیه، از خود حضرت آدم گرفته میشود و در این صورت، با مفاد روایات همسو و هماهنگ است.۴
