309
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

امر کاشف از این است که در اعتقادات علم لازم است. بر طبق آیه (إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اﷲ فَاتَّبِعُونِی يُحْبِبْکُمُ اللَّهُ)۱ نیز بر امّت اسلامی لازم است که به پیامبر صلی الله علیه و آله تأسّی کنند. رسیدن به علم در مسئله توحید نیز یکی از مواردی است که باید به تأسّی از پیامبر صلی الله علیه و آله انجام شود. از طرفی نیز اجماع به عدم فصل میان توحید و سایر اصول عقاید وجود دارد. پس در همه اصول عقاید باید به دنبال علم بود؛ در حالی که تقلید، از افاده علم قاصر است.۲

نقد: روایتی که بدان استناد جسته شد، هیچ ‏گونه دلالتی بر عقاب به سبب تقلید ندارد؛۳ زیرا روایت فرد مورد عذاب را «مؤمن مقلّد» معرّفی نکرده، بلکه وی را «کافر» نامیده و کافر کسی است که حدّاقل یکی از ضروریات اسلام را باور ندارد. در روایت به فرد کافر با وجود این‌که پاسخ صحیح نیز داده، وعده عذاب داده است؛ زیرا وی در دنیا معتقد به این امور نبوده و تنها، سخنانی را که در دنیا از زبان مردم شنیده، همان را بازگو می‌کند، بدون این‌که در دنیا به آن‌ها معتقد بوده باشد.

به عبارت دیگر، این روایت اصلاً اشاره‏ای به تقلید و عدم تقلید ندارد. روایات دیگر را نیز می‌توان شاهد بر همین معنا دانست. در آن روایات اشاره می‏شود که کافر در مواجهه با ملائکه پرسش‌گر، از جواب دادن باز می‏ماند و می‏گوید: «مردم چنین و چنان می‏گفتند».۴

آیه مذکور نیز تحصیل علم را به پیامبر صلی الله علیه و آلهواجب نمی‏کند، بلکه مفاد آیه این است که به وجود خدا و وحدانیت وی یقین داشته باش، به‏ گونه‌ای که هیچ

1.. (بگو: اگر چنین است که خدا را دوست دارید، پس، از من پیروی کنید تا خدا هم شما را دوست بدارد). آل عمران: آیۀ ۳۱.

2.. کاشف الغطاء، النور الساطع فی الفقه النافع: ج۲ ص۱۰۷؛ بيارجمندى، مدارک العروة: ج۱ ص۱۵۴.

3.. ر.ک : کاشف الغطاء، النور الساطع فی الفقه النافع: ج۲ ص۱۰۸.

4.. ر.ک : کلينى، الکافی: ج۳ ص۲۳۹؛ مجلسی، مرآة العقول: ج۱۴ ص۲۱۲.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
308

در قبر، از مؤمن می‌پرسند: «پروردگارت کیست؟». می‌گوید: «الله». می‌پرسند: «دینت چیست؟». می‌گوید: «اسلام». می‌پرسند: «پیامبرت کیست؟». می‌گوید: «محمّد‌ صلی الله علیه و آله». می‌پرسند: «امامت کیست؟». می‌گوید: «فلان کس [و نام ائمّه را می‌برد]». می‌پرسند: «چگونه به این مطالب پی بردی؟». می‌گوید: «چیزی است که خداوند مرا بدان هدایت کرده و مرا بر آن استوار داشته است». پس به او می‌گویند: «چونان تازه داماد [آرام] بخواب، خوابی که آشفتگی در آن نباشد». سپس دریچه‌ای به سوی بهشت برای او گشوده می‌شود که از آن، نسیم و بوی بهشتی وارد قبرش می‌شود. پس دست به دعا بر می‌دارد که: «خدایا! قیامت [یا قیام حجّت موعود] را زودتر بر پا کن تا من به سوی خانواده و دارایی‌ام باز گردم».

امّا از کافر می‌پرسند: «پروردگارت کیست؟». می‌گوید: «الله». می‌پرسند: «پیامبرت کیست؟». می‌گوید: «محمّد‌ [صلی الله علیه و آله]». می‌پرسند: «دینت چیست؟». می‌گوید: «اسلام». می‌پرسند: «این‌‌ها را از کجا دانستی؟». می‌گوید: «شنیدم که مردم چنین می‌گویند، من نیز همان را گفتم». پس او را با تازیانه می‌زنند.

مطابق این روایت، وقتی از کافر درباره خدا و پیامبر و دین سؤال می‏کنند که این امور را از کجا دانستی؟ در جواب می‏گوید: «مردم چنین می‏گفتند من نیز همان را گفتم» و بعد از این پاسخ، عذاب می‏شود. این امر نشان می‏دهد که تقلید در امور اعتقادی، مقبول نیست و عذاب‌آور است، هرچند متعلّق این اعتقاد، حق باشد. پس باید به دنبال علم رفت.۱

همچنین آیاتی مثل آیه (فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ)۲ که پیامبر را مورد خطاب قرار داده، به ایشان دستور می‏دهند که در مورد توحید، علم داشته باشد. همین

1.. کاشف الغطاء، النور الساطع فی الفقه النافع: ج۲ ص۱۰۷.

2.. ﴿پس بدان که معبودی جز خدا نیست﴾. محمّد: آیۀ ۱۹.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32085
صفحه از 435
پرینت  ارسال به