احتمال خطا و خلاف آن منتفی نیست، بلکه ممکن است به احتمال هر چند ضعیف، خطا نیز رخ داده باشد.
با تعبّد به ظن، اوّلین کاری که صورت میگیرد، کنار گذاشتن احتمال خلاف است. شارع با این تعبّد، به مکلّف میگوید: «به احتمال خلاف ظنّ خاص، اعتنا نکن». بعد از اینکه احتمال خطا منتفی شد، عمل هم بر طبق آن صورت میگیرد؛ همانگونه که در علم چنین است. پس تفاوت علم و ظن، در داشتن یا نداشتنِ اثر عملی نیست. هم در علم اثر عملی هست و هم در ظن؛ ولی ترتّب اثر عملی بر ظن، نیازمند به جعل و تصریح شارع است. با این بیان، معلوم میشود که تعبّد به ظن در اصول اعتقادات هم اثر عملی دارد؛ ولی ترتّب این اثر نیازمند به جعل شارع است.۱
دلیل پنجم: لزوم دور. تعبّد به ظنون در برخی از اصول اعتقادی مثل توحید و نبوّت، مستلزم دور است. شارع زمانی میتواند تعبّد به ظن نماید که اوّلاً، مکلّف خدای خود را شناخته باشد و ثانیاً، به پیامبرش نیز آگاهی داشته باشد. پس اگر شناخت خدا و پیامبر نیز از ناحیه ظنون به دست بیاید، باید پذیرفت که دور رخ داده است.۲
نقد: همه کسانی که به کارآیی ظن در اعتقادات پافشاری میکنند، معترفاند که ظن در مبحث توحید یا نبوّت حجّت نیست؛ زیرا حجّیت ظن بعد از اثبات خداوند و نبوّت است و نمیتوان با ظنون خاص، دست به اثبات این دو اصل زد. در واقع این اشکال، خرده گرفتن بر پیروان ظنون در اعتقادات نیست، بلکه آنها نیز با همین گفتار همنظر و موافقاند.
دلیل ششم: در فروع فقهی، ظنون خاص مثل خبر واحد حجّیت دارد؛ ولی نباید اصول اعتقادی را با فروع فقهی قیاس نمود. در فروع فقهی به هر حال، با
