21
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

بیابانی اسکویی بهره برد. در ضمن این فعّالیت، تحت اشراف استاد برنجکار به مباحث روش عقلی و جایگاه عقل در استنباط آموزه‏های کلامی و برخی دیگر از مبانی دخیل در استنباط نیز پرداخته شد و بدین ترتیب، سعی شد تا با پرداختن به برخی از موضوعات، مهم‌ترین مبانی و روش‏های تأثیرگذار در استنباط علم کلام، شناسایی شود و در اختیار دانش‌آموختگان رشته کلام و دیگر علاقه‌مندان قرار گیرد.

نوشتار حاضر در سه فصل تدوین شده است:

در فصل اوّل، هدف آن است که برخی از مبانی مهمّ استنباط، برای علاقه‌مندان به علم کلام روشن شود. مطالب این فصل، در پنج گفتار سامان یافته است.

در گفتار اوّل، به مفهوم‌شناسی معرفت، معرفت دینی و معرفت اعتقادی پرداخته شده تا تصوّر واضحی از این اصطلاحات، برای مخاطب پدید آید.

در گفتار دوم، مؤلّفه‏های معرفت نقلی اعتقادی مورد بحث واقع می‌شود. یکی از مهم‌ترین دست‌آوردهای این گفتار، تبیین، تقریر و تثبیت نظریه «وثاقت‏گرایی» در مؤلّفه توجیه معرفت نقلی اعتقادی است؛ امری که در نوشته‏های معرفت‌شناختی، کم‌تر مورد اشاره واقع شده و یا تمایل چندانی به آن نشان داده نشده است.

در گفتار سوم، به این سؤال پاسخ داده می‌شود که: مقصود اصلی در اعتقادات چیست؟ امری که انتظار می‏رفت در کتب کلامی، یک باب مستقل و یا حدّ اقل چند صفحه مطلب در این زمینه بتوان یافت؛ ولی حتّی به چند سطر هم دست یافته نشد. البتّه در کتب اصول فقه می‏توان اشاراتی گذرا به این بحث مشاهده کرد.

در گفتار چهارم، به نخستین واجب اعتقادی پرداخته می‌شود. در این زمینه هرچند در کتب کلامی بحث‏های جدّی صورت گرفته، ولی پیش از این، نظریه جامع و مقبولی ارائه نشده است.

در گفتار پنجم از فصل اوّل، تعریف اصول دین، ملاک و تعداد آن تبیین


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
20

در نوشته‏های کلامیِ خود، بیش‌تر به خود آموزه‏های اعتقادی پرداخته‏اند تا به کیفیت استنباط و مبانی آن‌ها. به بیان دیگر، بیش‌تر به «جلیل الکلام» پرداخته‌اند تا «جدید الکلام» (غامض الکلام و یا دقیق الکلام).

البتّه، علمای اسلامی در علوم دیگری همچون علم اصول و در مباحثی چون حجّیت ظنون اعتقادی، اجتهاد و تقلید، ظواهر کتاب و سنّت و… به این مبانی پرداخته‏اند؛ ولی قصدشان بررسی مبانی و روش علم کلام نبوده، بلکه در صدد تنقیح مبانیِ مورد نیاز در استنباط فقهی بوده‌اند و از این رهگذر، به تقریر مبانی و عناصری پرداخته‌اند که غالب آن‌ها در تمام علوم ناظر به نصوص و متون مقدّس، مشترک و یکسان است.

در سال‌های اخیر، تلاش‏هایی بر ارائه نظام‌مند این مباحث صورت گرفته و گویا نخستین کتابی که به این مسائل به صورت متمرکز و جامع پرداخته، کتاب روش‌شناسی علم کلام نوشته حجّة الاسلام و المسلمین دکتر رضا برنجکار است. ایشان در بخش نخست این کتاب، به مباحث مقدّماتی و در بخش دوم به روش‌شناسی استنباط و در بخش سوم به روش‌شناسی دفاع پرداخته‏اند. از آن جا که این کتاب جنبه آموزشی دارد، نمی‏توان انتظار داشت به همه مباحث به صورت مبسوط و جزئی پرداخته باشد و چنین چیزی از هدف‌گذاری کتاب یاد شده خارج است. در این کتاب تقریباً همه مباحث استنباط و دفاع از آموزه‏های اعتقادی، به فراخور هدف کتاب مورد بحث قرار گرفته‌اند؛ ولی در کنار آن، نیاز به نوشته دیگری است که برخی از مباحث مهم، اصلی و تأثیرگذار در استنباط را به صورت جزئی و کمی مفصّل‏تر ارائه کند. در کتابی که در دست دارید، سعی شده است بر دغدغه مذکور جامه عمل پوشانده شود.

نگارنده در رساله دکتری خود، به جایگاه ادلّه نقلی در کشف آموزه‏های اعتقادی پرداخت و در این کار، از راه‌نمایی حجّة الاسلام و المسلمین دکتر برنجکار و مشاوره حجج اسلام آقایان دکتر محمّد تقی سبحانی و دکتر محمّد

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32128
صفحه از 435
پرینت  ارسال به