121
روش‌شناسی استنباط در علم کلام

نه تنها انتساب آن به ائمّه علیهم السلام مشکوک است، بلکه می‏توان ادّعا نمود که برخی از علمای گذشته ما این تقسیم‏بندی را مطرح کرده‏اند. از طرفی نیز مطابق یک قاعده و کبرای مسلّم در فقه که «هر آنچه در کتاب و سنّت نیامده باشد، بدعت است»، در نتیجه باید تقسیم‏بندی مذکور را بدعت شمرد و نمی‌توان به آن پای‌بند شد.

جواب: اگر این اشکال تام و درست باشد، صرفاً ترتیب پنج‌گانه مذکور را به هم می‏زند و اصل مفاهیم را از بین نمی‏برد؛ زیرا در علم کلام، با برهان صحیح و درست به این مفاهیم دست یافته شده است. پس نمی‏توان اصل این مفاهیم را زیر سؤال برد، بلکه ممکن است این دسته‏بندی را نپذیرفت. در حالی که ظاهراً علمای گذشته ما با این تقسیم‏بندی ظریف و زیبا سعی داشتند تا زمینه برای حفظ و فهم مهم‌ترین قواعد اعتقادی را برای عامّه مردم فراهم کنند. چنین امری قطعاً مصلحت‌دار است و هیچ مفسده‏ای در آن نیست. پس نمی‏توان به نحو کلّی، به حرمت آن حکم کرد و آن را بدعت و تشریع دانست.۱

علاوه بر این،‌ بدعت و تشریع، یعنی امری را که خارج از دین است، در دین داخل کرده و بگوییم: «دین این را می‏گوید»؛ در حالی که وقتی به تقسیم‏بندی اصول دین پرداخته می‏شود، هیچ کس چنین قصدی ندارد، بلکه تنها در صدد بیان این امر است که گزاره‏های استنباط شده کلامی، در یک تقسیم‏بندی کلّی به چه کیفیت قابل تقسیم است؛ تقسیمی که بیشتر مسائل را دربرگرفته باشد و مهم‌ترین امور را شاخص برای آن تقسیم بیشتر قرار داده باشد. با چنین امری، انتسابی به دین رخ نمی‏دهد تا اِدخال امر خارج از دین در دین صورت گرفته باشد و اشکال بدعت رخ دهد.

اشکال دومی که شهید سیّد محمّدباقر صدر بر تقسیم مشهور میان شیعه مطرح می‌کند، این است که بسیاری از مسائل اصلی و اساسی دین، آشکارا با

1.. شهيد صدر، سیّد محمّد، ما وراء الفقه: ج۱ ص۲۸۷ ـ ۲۸۸.


روش‌شناسی استنباط در علم کلام
120

قرار داده و به همین جهت، آن را به عنوان اصلی مستقل و جداگانه ذکر نکرده است. ابوالحسن حلبى نیز به همین مطلب اشاره دارد و معتقد است اصول دین متشکّل از همان چهار رکن توحید، عدل، نبوّت و امامت است و معتقد است معاد زیر مجموعه عدل الهی قرار می‏گیرد.۱ همین دیدگاه در کتاب أجوبة المسائل المُهَنَّائية از علامه حلّی نیز قابل مشاهده است.۲

دیدگاه هفتم: توحید، عدل، وعد و وعید، نبوّت و کرامات

عبدالقاهر بغدادى‏ معتقد است راه نجات، در گرو شناخت دو امر است: اصول دین و ارکان شریعت اسلام. به اعتقاد وی، انسان با شناخت این دو  امر است که اهل نجات خواهد شد. او در بیان شمارش اصول دین می‏گوید: «اصول دین عبارت‌اند از عدل، توحید، وعد و وعید، نبوّت و کرامات».۳

دیدگاه هشتم: توحید، عدل، نبوّت، امامت و معاد

دیدگاه مشهور در میان شیعه آن است که اصول دین، شامل پنج اصل توحید، عدل، نبوّت، امامت و معاد است.۴ شهید سیّد محمّد صدر دو اشکال بر این دیدگاه مطرح می‏نماید و سپس به نقد و پاسخ به آن‌ها می‏پردازد. البتّه هرچند این دو اشکال، بر دیدگاه مذکور وارد شده؛ ولی از جهت ملاک و مناط اشکال، می‏توان آن‌ها را فراگیر دانست و به همه دیدگاه‌ها سرایت داد.

اشکال اوّل: اثری از این ترتیب پنج‌گانه در کتاب و سنّت یافت نمی‏شود و

1.. حلبى‏، إشارة السبق‏: ص۱۳.

2.. علامه حلّى، أجوبة المسائل المُهَنَّائية: ص۳۸.

3.. بغدادى‏، اُصول الإيمان‏: ص۲۱۲.

4.. موسوى شفتى‏، الإمامة: ص۷۶؛ علامه حلّى، الباب الحادی عشر مع شرحيه النافع يوم الحشر: ص۳ و ۷۱؛ استرآبادى‏، البراهين القاطعة فی شرح تجريد العقائد الساطعة: ج۱ ص۷۰؛ موسوى زنجانى‏، عقائد الإمامية الإثنی عشرية: ج۱ ص۱۱۱؛ شهيد صدر، سیّد محمّد، ما وراء الفقه: ج۱ ص۲۸۸؛ شهيد اوّل و علامه بياضى‏، أربع رسائل کلامية: ص۲۳۶.

  • نام منبع :
    روش‌شناسی استنباط در علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    مهدی نصرتیان اهور
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 25129
صفحه از 435
پرینت  ارسال به