67
روش‌شناسي علم کلام

کلینی، صدوق، مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی بوده و از این چند طریق به دست ما رسیده است.
تحلیل دیگر این است که بگوییم در مورد خبر واحد به ضمیمه قرائن و امارات به صدق خبر، یا صدق یک راوی خاص، می‌رسیم. عبارت سید مرتضی در این باره چنین است:
فان قیل: و کیف تجمع الفرقة المحقة علی صدق بعض أخبار الآحاد، و أی طریق لها الی ذلک؟ قلنا: یمکن أن تکون عرفت ذلک بأمارة، أو علامة دلت علی الصدق من طریق الجملة؛ و یمکن أیضا أن یکونوا عرفوا فی راو بعینه صدقه علی سبیل التمییز و التعیین، لأن هؤلاء المجمعین من الفرقة المحقة قد کان لهم سلف قبل سلف یلقون الأئمة علیهم السلام الذین کانوا فی أعصارهم، و هم ظاهرون بارزون تسمع أقوالهم و یرجع إلیهم فی المشکلات.۱
شیخ طوسی تعابیرمختلفی در خصوص حجیّت خبر واحد در کتاب‌هایش آورده است. وی در برخی عبارات به طور مطلق رجوع به اخبار آحاد را باطل شمرده وآن را همسان قیاس می‌داند. برای مثال در کتاب الاقتصاد بیان می‌دارد:
فأمّا اخبار الآحاد و القیاس فَلا یَجُوز أن یعوّل علیهما عندنا و قَد بیّنا ذلک فی أصول الفقه و غیره مِن کُتُبنا.۲
در ابتدای تفسیر تبیان درباره تحریف آیات قرآن می‌فرماید: اگرچه روایات بسیاری به نقصان _ نه زیاده _ یا جابجایی آیات دلالت دارد لکن آنها خبر واحد هستند و قابل اعتنا نمی‌باشند:
أنه رویت روایات کثیرة، من جهة الخاصة و العامة، بنقصان کثیر من آی القرآن، و نقل شی‌ء منه من موضع الی موضع، طریقها الآحاد التی لا توجب علماً و لا عملاً، و الأولی الاعراض عنها.۳

1.. همان‏، ج‏۱، ص۱۹.

2.. شیخ طوسی، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص۳۰۳.

3.. شیخ طوسى، التبیان فى تفسیر القرآن، ج‏۱، ص۳.


روش‌شناسي علم کلام
66

الّذی یظهر منّا عند المناظره لمخالفینا التخطئه لهم فیما یرونه (یروونه) و یذهبون الیه من اثبات العبادات و الاحکام بالقیاس و الاستحسان و الاجتهاد بالرأی و بالاخبار الآحاد الّتی یعترفون بفقد العلم بصدق رواتها و تجویز الخطأ علی ناقلیها.۱
البته با دقت در آخر همین عبارت، روشن می‌شود که وجه طعن ایشان بر مخالفین (اهل سنّت) در عمل به خبر واحد، این است که با وجود عدم علم به صدق رُوات و حتی با جایز دانستن خطای ایشان بازهم به خبر اعتماد می‌نمایند؛ لذا از فحوای این کلام می‌توان برداشت کرد که اگر علم به صدق راوی بود می‌توان به خبر واحد متعبّد شد.
نکته دیگری که باید به آن توجه نمود این است که این عبارت صرفاً مربوط به باب اعتقادات نیست بلکه احکام عملی را نیز شامل می‌شود و روشن است که در فقه عملی بدون خبر واحد غالباً نمی‌توان به حکمی دست یافت. به همین جهت برون رفت از این معضل ضروری است و ایشان نیز از طریق خاصی به این امر نائل شده‌اند که عبارت ذیل به همین مطلب اشاره دارد:
لیس کلّ ما رواه اصحابنا من الاخبار و أودعه فی کتبهم و إن کان مستنداً الی رواتٍ معدودین من الآحاد معدوداً فی الحکم من اخبار الآحاد بل اکثر هذه الاخبار متواتر موجب للعلم.۲
یعنی اگرچه اصحاب ما در کتب خود، احادیثی را نقل کرده‌اند که راویان آن افراد معدودی است و در حکم خبر واحد است، اما در واقع اکثر این اخبار متواتر و موجب علم می‌باشد.
این کلام نیازمند تحلیل است که چگونه می‌توان گفت این اخبار به ظاهر آحاد در واقع متواتر است. یک تحلیل این است که قدما این روایات را از کتب اربعمأه ذکر کرده‌اند و این کتب به تواتر نقل شده و به امضاء ائمه علیهم السلام رسیده است. قدماء اصحاب آن تواتر را در اختیار داشته‌اند، اگرچه مأخذ تواتر اکنون دیگر در اختیار نیست ولی نزد

1.. ر.ک: همان‏، ج۱، ص۷.

2.. همان‏، ج۱، ص۲۶.

  • نام منبع :
    روش‌شناسي علم کلام
    سایر پدیدآورندگان :
    رضا برنجكار
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9993
صفحه از 235
پرینت  ارسال به