و به نوح وحی شد که: «جز آنها که [تا کنون] ایمان آورده‌اند، دیگر هیچ کس از قوم تو ایمان نخواهد آورد! پس، از کارهایی که می‌کردند، غمگین مباش!).

واژه «إبتئاس» مصدر «تبتئس»، به معنای ناراحت شدن است و مراد از «ما کانوا یفعلون» شرک‌ورزی و اصرار آنان بر انکار رسالت و دیگر کارهای نارواست.^۱ در واقع، در این آیه می‌خواهد قلب شریف آن جناب را از تأثّر و اندوهی که از دیدن رفتار کفّار در طی چندین سال با وی و با مؤمنان آکنده گشته، سبک‌بار کند؛ زیرا شخص دعوت کننده، وقتی از مخالفت و تمرّد دعوت‌شدگان غمناک می‌شود که امیدی به ایمان آوردن و استجابت دعوتش از ناحیه آنان داشته باشد؛ امّا اگر به طور کلّی از اجابت آنان مأیوس شود، دیگر اهمیتی به آنان و به کارشان نمی‌دهد و در دعوت آنان، خود را به سختی نمی‌اندازد، و اصرار نمی‌کند که به وی رو آورند، و بر فرض هم که بعد از آن نومیدی، باز هم دعوتشان کند، حتماً غرض دیگری چون اتمام حجّت و اظهار معذرت دارد.^۲

پنج. وعده جایگزینی

حصول اطمینان به جایگزینیِ نتایجی که در زمان انجام دادن فعالیت و تحمّل رنج و سختی آن به دست نیامده است، موجب نتیجه‌بخش ارزیابی کردن کار می‌شود. اگر نتیجه مورد انتظار شخص این باشد که بلافاصله و در همان مورد تلاشش به بار بنشیند، در صورتی که چنین نشود، فعالیت خود را بی‌فایده ارزیابی می‌کند که مایه افسوس او خواهد بود؛ امّا اگر به او این اطمینان داده شود که فعالیت کنونی تو هر چند در این زمان یا در این مورد به نتیجه مطلوب نرسید، امّا در آینده یا در مورد دیگر دارای نتیجه خواهد بود، چنین اطمینانی موجب رفع نگرانی او و مانع از احساس هدر رفتن تلاشش خواهد شد. در نتیجه، سختی‌های آن را به امید آن نتایج، راحت‌تر تحمّل می‌کند.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و اله گاه از این که می‌دید با وجود سعی و تلاش فراوان و دعوت بی وقفه مردم به خداپرستی، تنها عدّه کمی دعوتش را می‌پذیرند، نگران و

و آیات مشابه دیگر، به خوبی روشن می‌شود که علّت مُهر زدن خداوند بر دل‌های کافران، اعمال خود آنهاست و هرگز خداوند، کسی را بی‌جهت گم‌راه نمی‌کند و بر قوای ادراکی او مُهر نمی‌زند.^۱

خلاصه این‌که کسی که واقعاً خواب باشد، با کوچک‌ترین تلنگری بیدار می‌شود؛ امّا اگر کسی‌ خود را به خواب زده باشد، چون قصد بیدار شدن ندارد، هرگز بیدار نخواهد شد.^۲ وقتی خداوند بر قلب انسان به خاطر اعمالش مُهر بزند، دیگر موعظه او فایده ندارد، مگر برای اتمام حجّت! در نتیجه، انذار و عدم انذار وی یکسان می‌شود و بدین ترتیب، دچار مکر الهی می‌گردد، اعمال بد در نظرش خوب جلوه می‌نماید، به دنبال زندگی دنیا می‌رود و آخرت را فراموش می‌کند.^۳ برای چنین فردی، نه تنها نباید غصّه خورد، بلکه باید از او روی‌گردان شد و او را در گم‌راهی‌اش رها نمود. مانند بیماری که پزشک از بهبود او مأیوس شده و به اطرافیان بیمار می‌گوید: مریض را رها کنید و هر چه می‌خواهد بخورد به او بدهید؛ زیرا کار از کار گذشته است! به همین جهت، به پیامبر صلی الله علیه و اله دستور داده شده که چنین افرادی را در جهل و گمراهی‌شان رها کند:

(فَذَرْهُمْ فِي غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِينٍ.^۴

[اکنون که چنین است] بگذار آنها تا چیزی [که مرگشان فرا رسد و یا گرفتار عذاب الهی شوند] در گم‌راهی‌شان فرو رَوَند).

مسئله قطع امید از ایمان آوردن گروهی و به دنبال آن، رفع غم و اندوه به خاطر عدم پذیرش دعوت، مخصوص پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله نبود؛ بلکه این مسئله در آیه زیر برای نوح علیه السلام نیز مطرح شده است و از اندوهناک شدن وی جلوگیری نموده است:

(وَأُوحِیَ إِلَی نُوحٍ أَنَّهُ لَن يُؤْمِنَ مِن قَوْمِكَ إِلَّا مَن قَدْ آمَنَ فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ.^۵