بكارد، به زودى پشيمانى مى‏دِرَود. [آرى!] هر كشتگر، آن درويد كه كاشت.

۰.كَما لا يُجتَنى مِنَ الشَّوكِ العِنَبُ كَذلكَ لا يَنزِلُ الفُجّارُ مَنازِلَ الأبرارِ، و هُما طَريقانِ، فَأيَّهُما أخَذتُم أدرَكتُم إلَيهِ.^۱

۰.همان گونه كه از بوته خار، انگور چيده نمى‏شود، بدكاران نيز در منازل نيكوكاران، فرود نمى‏آيند. دو راه‏اند. هر كدام را در پيش گيريد، به همان مى‏رسيد.

و نيز از امام على عليه‏السلام روايت شده است كه:

۰.ثَمَرَةُ العَمَلِ الصّالِحِ كَأَصلِهِ.^۲

۰.ميوه كار نيك، همانند ريشه آن است.

۰.ثَمَرَةُ العَمَلِ السَّيِّئِ كَأَصلِهِ.^۳

۰.ميوه كار بد، همانند ريشه آن است.

بر پايه اين گونه احاديث، هر كار نيك يا بد انسان، همانند درختى است كه ميوه آن، پس از مرگ و در عالم آخرت ظاهر مى‏شود. بهشت، ميوه خوبى‏ها، و دوزخ، ميوه بدى‏هاست. بنا بر اين، باغ دلگشاى بهشت و زندان مخوف دوزخ، حاصل عمل خود انسان است، نه چيز ديگر، و همان طور كه حاصل درخت تيغ و حنظل، تيغ و حنظل است، نه ميوه انگور، محصول كفر و كارهاى زشت نيز زندان دوزخ است، نه باغ بهشت:

«مَن كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ وَ مَنْ عَمِلَ صَلِحًا فَلِأَنفُسِهِمْ

۳. كيفرهاى تكوينى اخروى

مى‏توان گفت: خاستگاه كيفرهاى جهان آخرت نيز مانند كيفرهاى تكوينى دنيوى، اعتبارى و قراردادى نيست ؛ اما رابطه تكوينى آنها با اعمال زشت و كردارهاى ناپسند، قوى‏تر از رابطه كيفرهاى تكوينى دنيوى است، بدين معنا كه رابطه تكوينى كيفرهاى دنيوى، رابطه علّت و معلول است ؛ ولى رابطه كيفرهاى تكوينى اخروى، رابطه اتّحاد ظاهر و باطن است.

گفتنى است كه در نصوص اسلامى، رابطه عمل و جزاى اخروى، به دو گونه تصوير شده است:

يك. رابطه كشت و درو

در شمارى از احاديث، رابطه عمل و جزاى اخروى، رابطه درخت و ميوه آن، معرّفى گرديده است، مانند آنچه از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل شده كه مى‏فرمايد:

۰.الدُّنيا مَزرَعَةُ الآخِرَةِ.^۱

۰.دنيا، كشتزار آخرت است.

۰.مَن يَزرَع خَيرا يوشِكُ أن يَحصُدَ رَغبَةً، و مَن يَزرَع شَرّا يوشِكُ أن يَحصُدَ نَدامَةً، و لِكُلِّ زارِعٍ ما زَرَعَ.^۲

۰.هر كه خوبى بكارد، زودا كه منفعت بِدرَوَد و هر كه بدى