رحمت آفريدگار، بلكه با عدل الهى، سازگار است؟

انواع كيفرها

براى پاسخ به اين پرسش‏ها، شناخت انواع كيفرها و ماهيت دوزخ، ضرورى است.

به طور كلّى، كيفر كارهاى ناشايست را به سه دسته مى‏توان تقسيم كرد:

۱. كيفرهاى قانونى (قراردادى)

خاستگاه اين نوع از كيفرها، قوانين و مقرّراتى است كه به وسيله قانون‏گذار با هدف ايجاد نظم، پيشگيرى از جرم، تربيت مجرم و حمايت از ستم ديده، وضع مى‏شود.

بديهى است كه در اين نوع كيفرها براى رعايت عدالت، تناسب ميان جرم و جزا، ضرورى است.

۲. كيفرهاى تكوينى دنيوى

خاستگاه اين نوع از كيفرها، قانون و مقرّرات نيست تا گفته شود: بايد عدل و تناسب جرم و مجازات رعايت شود ؛ بلكه اين نوع از كيفرها اثر طبيعى و ذاتى جرم و جنايت است.

اثر طبيعى خوردن سم، مرگ است. نمى‏توان گفت كه «بين اين جرم ـ كه در مدّت زمان بسيار كوتاه انجام مى‏گيرد ـ و محروم شدن هميشگى از نعمت زندگى، چه تناسبى وجود دارد ؟!» ؛ زيرا رابطه جرم و كيفر، قراردادى نيست. در احاديث اسلامى، به اين گونه كيفرها ـ كه «مكافات عمل» يا اثر «وضعى گناه» نيز ناميده مى‏شوند ـ مكرّر اشاره شده است.^۱

درآمد

دوزخ، كانون خشم خداوند، زندان ابد، و جايگاه هميشگى متكبّران و جنايت‏پيشگان است. در اين زندان، كيفرهايى سخت پيش‏بينى شده كه فوق تصوّر انسان‏اند.

با نگاهى اجمالى به ويژگى‏هاى اين زندان و شكنجه‏هاى جسمى و روحى آن، مهم‏ترين پرسشى كه به ذهن مى‏رسد، اين است كه: حكمت خلقت دوزخ چيست؟

حكمت خلقت دوزخ

نخستين پرسش، اين است كه: حكمت خلقت زندان وحشتناكى به نام «دوزخ» با ويژگى‏هايى كه براى آن ذكر شده، چيست؟ آيا بهتر نبود كه خداوند مهربان ـ كه مهربان‏ترينِ مهربانان است ـ، چنين زندانى را نمى‏آفريد و همه مجرمان را مى‏بخشيد، يا در همين جهان با انواع مشكلات، مجازات مى‏كرد و يا در كيفر آنان به محروم كردنشان از نعمت‏هاى بهشت جاويد، اكتفا مى‏كرد؟

وانگهى چه تناسبى ميان جرم دنيايى و آن جزا وجود دارد ؛ چرا كه جرم محدود، هر قدر هم سنگين باشد، تناسبى با كيفر نامحدود در آن زندان وحشتناك ندارد؟

و سرانجام، آفريدن چنين زندان مخوفى، آيا با حكمت و