99
زیدیه و حدیث امامیه

چندین روایتِ طلحه از امام صادق علیه السلام از امام باقر علیه السلام با عبارت «قرأت فی کتاب علی» آغاز می‌شود.۱

۵. ابوخالد عمرو بن خالد واسطی (دههٔ ۱۵۰ق)

ابوخالد واسطی مولای بنی‌هاشم، و مهم‌ترین راوی احادیث و کتاب‌های زید بن علی است. نجاشی کتابش را «کبیر» وصف می‌کند.۲ طوسی وی را از گروه بتری‌مذهبان زیدی می‌داند۳ و کشی وی را از عامه (اهل سنت) با محبت و میلی شدید به اهل بیت علیهم السلام معرفی‌ ‌می‌کند.۴ هیچ یک از رجال‌شناسان امامیه وصف رجالی (مدح یا ذم) دربارهٔ عمرو بن خالد ندارند؛ اما رجالیان اهل سنت وی را دروغ‌گویی توصیف می‌کنند که احادیث زیدیه را با اخباری ناشناخته و وانهاده نقل کرده است.۵ عمرو به جعل نیز متهم شده است. از وکیع نقل کرده‌اند که عمرو بن خالد هم‌جوار ما بود و حدیث وضع می‌کرد. وقتی به کارش آگاه شدند به واسط کوچ کرد. همچنین نقل شده او از ادویه‌فروشان کتاب‌هایی می‌خرید و از روی آنها حدیث می‌گفت.۶

برای کتاب عمرو تنها نجاشی و صدوق طریق مشخص ارائه کرده‌اند. طوسی در الفهرست و الرجال چندین بار از نام‌هایی مشابه نام او یاد کرده است؛ مانند: «عمرو بن خالد أفرق حَنّاط کوفی»،۷ «عمرو بن خالد أسدی مولاهم أعشی کوفی»۸ و «ابوخالد واسطی ابن‌عمرو بن خالد».۹ به نظر می‌رسد فرد اول که گندم‌فروش (حَنّاط)

1.. ر.ک: صفار، همان، ص۵۲؛ كلینی، همان، ج۱، ص۴۱ و ج۵، ص۳۱؛ صدوق، علل الشرائع، ج۲، ص۵۰۱. گفتنی است در روایتی كه صفار آورده، امام صادق با عبارت «قرأت فی كتاب أبی» آغاز سخن می‌کند.

2.. صفار، همان، ص۲۸۸.

3.. طوسی، الرجال، ص۱۴۲.

4.. کشی، همان، ج۲، ص۶۸۷. كشی در جایی دیگر از عمرو بن خالد نام می‌برد و می‌گوید: «كان من رؤساء الزیدیة». همان، ج۲، ص۴۹۸.

5.. عقیلی، همان، ج۳، ص۲۶۹.

6.. ابن‌عدی، همان، ج۵، ص۱۲۳.

7.. طوسی، الرجال، ص۲۴۹.

8.. همان، ص۱۵۰.

9.. طوسی، الفهرست، ص۲۷۶.


زیدیه و حدیث امامیه
98

دوست داشته است،۱ مثال‌هایی از موضوعات روایات طلحه است.

به نظر می‌رسد این احادیث، که بیشترشان حاکی از آداب پسندیده نزد همهٔ عاقلان و بزرگان هستند، در قالب گفتار و کردار معصومان نقل شده تا در میان عموم مردم، و به‌ویژه عرب‌ها که کمتر مبادی این آداب بوده‌اند، رواج یابد. احتمال ساختگی بودن برخی از این خبرها بیشتر است؛ مثلاً چرا پیامبر باید به طور خاص ظروف ساخت شام را دوست داشته باشد؟ شاید پاسخ این باشد که طلحه خود از اهالی شام بوده و علاقه به زادگاهش را در قالب حدیثی چنین بیان کرده است.

در روایاتی دیگر برخی مشاغل مثل قصابی، زرگری، حجامت و قرائت قرآن برای دربار نهی شده است.۲ شاید برخی معضلات و مشکلات رایج در عصر طلحه یا راویان دیگرِ این‌گونه روایات سبب شده که آنان برای رفع مشکل دست به جعل حدیث بزنند تا راهکاری شرعی برای حل آن معرفی کنند. گفتنی است چون برخی راویان کتاب طلحه ضعیف و حتی جاعل معرفی شده‌اند، این احتمال قوی است که برخی روایات از طریق آنها به روایات و کتاب طلحه افزوده شده باشد. این احتمال بیشتر دربارهٔ روایاتی است که رنگ و بوی شیعی و امامی به خود گرفته‌اند.

به طور مثال بسیاری از روایات طلحه بر اساس «کتاب علی» یا علوم خاص پیامبران که نزد امامان است، شکل گرفته‌اند. ناشناخته و دور از دسترس بودن این کتاب و آن علوم، این امکان را به راوی می‌دهد که از مفاهیمی منحصربه‌فرد سخن بگوید؛ گویی چون این منابع خاص و دور از دسترس‌اند، شذوذ و انفراد در نقل از آنها دیگر عیب و نقصی برای راوی نخواهد بود. برای نمونه در خبری آمده است که طلحه از امام صادق علیه السلام دربارهٔ حجامت در روز شنبه و درمان ضعف جسمی پرسید و امام به خوردن بهِ شیرین توصیه کرد و در انتها فرمود: «هذا واللّٰه من علم الأنبیاء».۳

1.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۷۷؛ كلینی، همان، ج۶، ص۳۸۵. در اخبار دیگری از طلحة بن زید به بسیاری دیگری از دوست‌داشتنی‌های پیامبر اشاره شده است. ر.ک: برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۳۲.

2.. ر.ک: كلینی، همان، ج۵، ص۱۱۴؛ مفید، الاختصاص، ص۲۶۲.

3.. ر.ک: ابن‌شاپور زیات، طب الائمة، ص۱۳۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49505
صفحه از 575
پرینت  ارسال به