95
زیدیه و حدیث امامیه

۱۲۲ق رخ داده است. بسیار بعید می‌نماید که کسی از همراهان زید تا روزگار عباد زنده مانده باشد؛ ازاین‌رو احتمالاً عبداللّٰه بن زبیر در یکی از دو قیامِ زید یا نفس زکیه شرکت نکرده است. به نظر می‌رسد او خود در قیام زید شرکت داشته و پسرش ابواحمد و نوادگان دیگرش بوده‌اند که در قیام نفس زکیه حضور داشته‌اند. طوسی، عبداللّٰه بن زبیر را پدر ابواحمد زبیری معرفی کرده است.۱ ابواحمد محمد بن عبداللّٰه بن زبیر از بزرگان و محدثان اهل سنت، استاد احمد حنبل، گرایش‌یافته به شیعه و احتمالاً از بتریان زیدی است که به سال ۲۰۳ق در اهواز درگذشته است.۲ احتمال ملاقات عباد با ابواحمد بسیار بیشتر است تا پدرش که در قیام زید شرکت جسته و راوی امام صادق علیه السلام بوده است.

رجال‌شناسان اهل سنت دربارهٔ عبداللّٰه بن زبیر و شرکت او در قیام‌های زیدیه سخنی نگفته‌اند و تنها به عنوان پدر ابواحمد زبیری از او یاد کرده و گاه در توثیقش سخن گفته‌اند.۳ آنان در منابع روایی خود، به روایاتی از عبداللّٰه، که گاه پسرش ابواحمد آنها را نقل کرده است، اشاره دارند.۴

فرقه‌نگاران از فضیل بن زبیر رسان هم، در کنار ابوالجارود، در شمار بزرگان جارودیه نام برده‌اند.۵ به نظر می‌رسد برادر فضیل، عبداللّٰه بن زبیر نیز بر همین باور جارودی بوده است؛ زیرا در مواردی از ابوالجارود نقل‌هایی دارد.۶ ازآنجاکه فضیل را در شمار یاران امام باقر علیه السلام برشمرده‌اند،۷ احتمالاً او از برادرش عبداللّٰه بزرگ‌تر بوده است.

1.. طوسی، الرجال، ص۲۳۴.

2.. ر.ک: ابن‌سعد، همان، ج۶، ص۴۰۲؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۱.

3.. ابن‌حبان، الثقات، ج۸، ص۳۴۵.

4.. ر.ک: ابن‌ابی‌شیبه، همان، ج۲، ص۴۷۱؛ طبرانی، المعجم الاوسط، ج۳، ص۳۵۲ و ج۵، ص۳۲۶؛ حاكم حسكانی، همان، ج۲، ص۳۷۴.

5.. ر.ک: نوبختی، همان، ص۵۸؛ شهرستانی، همان، ج۱، ص۱۵۳.

6.. طبرانی، همان، ج۳، ص۳۵۲.

7.. طوسی، الرجال، ص۱۴۳.


زیدیه و حدیث امامیه
94

منابع زیدی نیز از ملاقات و همراهی عبداللّٰه با زید بن علی خبر داده‌اند. در امالی احمد بن عیسی خبری از عبداللّٰه گزارش شده که نشان می‌دهد وی پشت سر زید بن علی نماز خوانده و به جهر بسمله در نماز وی شهادت داده است.۱ در گزارشی دیگر ابوخالد واسطی خبر داده که خانهٔ عبداللّٰه زبیر اسدی در کوفه مخفیگاه زید بن علی هنگام ورودش به این شهر بوده است.۲

در نقل دیگرِ کشی، عبداللّٰه با واسطه خبری از امام باقر علیه السلام در ستایش و تأیید قیام مختار ثقفی نقل می‌کند که این حاکی از علاقه و دلبستگی وی به قیام‌های ضد بنی‌امیه هم هست.۳

عبداللّٰه بن زبیر اهل کوفه و شاعر بوده است. ابوالفرج در نقلی اشعار عبداللّٰه بن زبیر اسدی را در رثای هانی بن عروه و مسلم بن عقیل گزارش می‌کند و از خروج نوهٔ عبداللّٰه، مصعب بن ثابت بن عبداللّٰه (۱۵۷ ق)، با نفس زکیه خبر می‌دهد.۴ به نظر می‌رسد مصعب نوادهٔ عبداللّٰه بن زبیر بن عوام (۷۳ق)، فرزند صحابی مشهور پیامبر، است. هر دو عبداللّٰه بن زبیر به بنی‌اسد منسوب هستند؛ با این تفاوت که نسب ابن‌عوام به بنی‌اسد بن عبدالعزی، و نسب شاعر زیدی اهل کوفه به بنی‌اسد بن خزیمه می‌رسد.۵ رجال‌شناسان هماره بر تمایز این دو انگشت نهاده‌اند.۶

از سوی دیگر، ابوالفرج اصفهانی شرح خروج عبداللّٰه بن زبیر اسدی در قیام نفس زکیه را آورده و پس از آن افزوده است: «این فرد همان ابواحمد زبیرِ محدث است که از محدثان بزرگ شیعه بوده و عباد بن یعقوب و افرادی مثل او و گاه بزرگ‌تر، از وی نقل کرده‌اند».۷ اما عباد بن یعقوب در سال ۲۵۰ق درگذشته و قیام زید بن علی به سال

1.. احمد بن عیسی، الأمالی، ج۱، ص۲۵۵، باب ما ذكر فی الجهر ببسم اللّه الرحمن الرحیم.

2.. مسند زید بن علی، ص۱۰۳.

3.. كشی، همان، ج۱، ص۳۴۰.

4.. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، صص۷۲، ۱۹۰.

5.. ابن‌حجر، فتح الباری، ج۱۰، ص۱۱۳.

6.. ر.ک: ابواحمد عسكری، تصحیفات المحدثین، ج۲، ص۸۰۴.

7.. ابوالفرج اصفهانی، همان، ص۱۹۴.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49934
صفحه از 575
پرینت  ارسال به