93
زیدیه و حدیث امامیه

نگریسته و نام هیچ یک از فرزندان حسن علیه السلام را به عنوان پادشاه ندیده است.۱ نمی‌توان به صحت همهٔ این اخبار یقین داشت؛ زیرا احتمال دارد در فضای تیرهٔ حاکم بر روابط میان سادات حسنی و حسینی، این سخنان با شدت و غلو بیشتری ساخته و پرداخته و نقل شده باشد. برای بیان این احادیث نیز پای فردی چون سلیمان بن خالد را، که از زیدیه و باور شورشی علویان و سادات حسنی بازگشته، به میان کشیده‌اند تا این روایات را باورپذیرتر جلوه دهند. سلیمان برای بیان دشمنی امام صادق علیه السلام با زیدیه و قیام‌های آنها، در روایتی با اشاره به شهرت زیدیه از امام می‌خواهد به آنان نزدیک شود؛ اما امام زیدیه را چنین وصف می‌کند: «این افراد نادان می‌خواهند ما را از دانش خود بازداشته، به سمت جهل خود بکشند».۲

۳. عبداللّٰه بن زبیر بن عمر بن درهم اسدی رَسّان (ح ۱۵۰ق)

نجاشی کتاب نوادر عبداللّٰه بن زبیر را، که وی از امام صادق علیه السلام نقل کرده‌، گزارش نموده و بدان طریق داده است.۳ عبداللّٰه در قیام‌های زیدیان حضور داشته است؛ اما به‌درستی مشخص نیست که در شورش کدام امام زیدی همراهی کرده است؛ زیرا منابع تاریخی دراین‌باره دچار پریشانی‌اند.۴ کشّی از عبدالرحمن بن سیابه نقل می‌کند: «ابوعبداللّٰه به من دینارهایی داد تا بین خانواده‌های کسانی که با عمویش زید بوده و دچار مصیبت شده‌اند، تقسیم کنم. به خانوادهٔ عبداللّٰه بن زبیر رسّان چهار دینار رسید».۵ از سخن ابن‌سیابه برمی‌آید که عبداللّٰه در شورش زید آسیب دیده است؛ چنان‌که خانواده‌اش در تنگنا قرار گرفته‌ و نیازمند کمک بوده‌اند؛ اما به‌درستی مشخص نیست که وی در این نبرد کشته شده یا پس از این سال هم زنده بوده است.

1.. صفار، همان، ص۱۸۹.

2.. كلینی، همان، ج۸، ص۱۵۹.

3.. نجاشی، همان، ص۲۲۰.

4.. خویی به برخی از این تناقضات اشاره دارد؛ ر.ک: خویی، همان، ج۱۱، ص۲۰۱.

5.. كشی، ج۲، ص۶۲۹. صدوق و مفید نیز این گزارش را نقل كرده‌اند. ر.ک: صدوق، الامالی، ص۴۱۶؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۱۷۳.


زیدیه و حدیث امامیه
92

آمده است که سلیمان به امام صادق علیه السلام گفت: «از زمانی که به امر شما آگاهی یافتم، هر روز دو بار نماز می‌خوانم و نمازهای پیشینم را اعاده می‌کنم».۱ همچنین سلیمان بن خالد راوی مهم‌ترین اخبار امامیه دربارهٔ وصیت امام صادق علیه السلام به جانشینی امام کاظم علیه السلام، و نه پسرش عبداللّه، است؛ چنان‌که روایات بسیاری هم دربارهٔ جفر و جامعه و مصحف فاطمه علیها السلام نقل کرده است.

در روایات مربوط به جانشینی امام کاظم علیه السلام، بارها امام صادق علیه السلام تصریح می‌کند که موسی پس از وی امام است و حتی جانب‌دارانه، پسر دیگرش عبداللّٰه را تکذیب، نفی و حتی لعن می‌کند.۲ در خبری امام یاران را به سکوت دعوت می‌کند تا عبداللّٰه از مجلس خارج شود؛ زیرا او را از خود نمی‌داند.۳ به نظر می‌رسد شرایطِ پدیدآمده در دوران پس از امام صادق علیه السلام، به‌ویژه تردید شیعیان دربارهٔ جانشین ایشان و سعی‌شان برای اثبات امامت امام کاظم علیه السلام، تأثیر‌ زیادی در چگونگی پردازش و نقل این‌گونه اخبار گذاشته است. شاید امام صادق علیه السلام نزد سلیمان اشاره‌ای به جانشینی امام کاظم علیه السلام داشته و راویان بعدی این موضوع را دست‌مایهٔ روایات بعدی قرار داده و اخباری از او نقل کرده‌اند که گاه غیرواقعی و غلوآمیز می‌نماید. به طور مثال چون نقل شده که امام کاظم علیه السلام با دست چپ از سینی خرما برمی‌داشت، ناقلان پس از نقل این ماجرا سخن سلیمان از امام صادق علیه السلام را بازگو می‌کنند که «هر دو دست صاحب‌الامر (امام) راست است».۴

در دستهٔ دیگری از روایات سلیمان گفته شده که امام صادق علیه السلام شمشیر پیامبر صلی الله علیه و اله و کتاب علی علیه السلام را به ارث برده است. در این روایات به‌شدت در برابر سادات حسنی، به‌ویژه حسن بن حسن و عبداللّٰه بن حسن، موضع گرفته می‌شود که ادعاهایی دربارهٔ این اشیاء میراثی داشته‌اند.۵ حتی در خبری تصریح شده است که امام در کتاب علی

1.. كشی، همان، ج۲، ص۶۵۲، ح۶۶۷.

2.. ر.ک: كشی، همان، ج۲، ص۷۵۸؛ ابن‌بابویه، الامامة والتبصرة، ص۷۰؛ كلینی، همان، ج۱، ص۳۱۰.

3.. ابن‌بابویه، همان، ص۷۴.

4.. حمیری، قرب الاسناد، ص۳۰۸.

5.. ر.ک: صفار، همان، صص۱۶۲، ۱۶۴، ۱۷۷، ۱۷۸، ۱۹۶، ۲۰۳، ۲۰۴؛ كشی، همان، ج۲، ص۶۵۱؛ كلینی، همان، ج۱، صص۲۱۴، ۲۴۱. در اخباری دیگر سلیمان روایاتی از امام بر اساس نقل از كتاب علی بازگو می‌كند. ر.ک: كلینی، همان، ج۴، ص۳۹۰ و ج۷، ص۴۱۵.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 52045
صفحه از 575
پرینت  ارسال به