ابوالمقدام، از دیگر راویان بتریه، نقل کرده که یکی از آنها سخن محمد حنفیه^۱ و دیگری سخنی از امام علی علیه السلام است.^۲ دو روایت دیگر دربارهٔ ویژگی‌های اخلاقی و فضایل پیامبر صلی الله علیه و اله و امام علی علیه السلام است که تنها منقولات سالم از امام باقر علیه السلام است.^۳ یک روایت باقی‌مانده نیز به امام علی علیه السلام می‌رسد.^۴ به طور کلی می‌توان گفت همهٔ روایات سالم سخنان امام علی علیه السلام یا فضایل ایشان است. بااین‌حال هیچ یک از این روایات به طریقی که نجاشی برای کتابش ذکر کرده نیست. گویا آن کتاب در منابع روایی امامیه رواج نیافته یا اصلاً به دست محدثان امامیه نرسیده است.

نکتهٔ پایانی دربارهٔ سالم اینکه به رغم نگاه سرزنش‌آمیز منابع امامی به او، فرزندان و نسل وی به امامیه گرویده، جایگاهی والا نزد امامیه به دست آوردند؛ مَرْوَک (صالح) بن عبید (زنده تا قبل از۲۲۰ق)، اهل قم و نوهٔ سالم است که نجاشی کتابش را روایت کرده است.^۵ وی را استادی ثقه و راست‌گو وصف کرده‌اند.^۶ فرد دیگر از خاندان او نشیط بن صالح نیز از امامیه است که به ولایت امام رضا علیه السلام بعد از امام کاظم علیه السلام شهادت داده است.^۷

۲. ابوربیع سلیمان بن خالد بن دهقان بن نافلة هلالی (قبل از ۱۴۸ق)

سلیمان بن خالد را اهل کوفه، از راویان امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام و فقیه و قاری معرفی کرده‌اند.^۸ تنها نجاشی به صاحب کتاب بودن وی اشاره کرده و او را یکی از اصحاب امام باقر علیه السلام دانسته است که با زید بن علی خروج کرد و در این نبرد دستش

«از او دوری کنید که سرانجام سخن را به آنجا که می‌خواهد می‌کشاند».^۱

نسبت ارجاء: ابان بن عثمان، سالم را «مرجئی» دانسته است؛^۲ اما مشخص نیست که آیا منظور وی همان اصطلاح رایج از مرجئه (قائلان به جدایی ایمان از عمل) است، یا بین این انتساب و مفهوم بتری بودن ارتباط معنایی دیگری برقرار بوده است؛ زیرا حکم بن عتیبه را نیز بتری و مرجئی خوانده‌اند. نوبختی برای ارجاء تعریف دامن‌گستری ارائه کرده است؛ وی همهٔ مسلمانان بعد از علی علیه السلام را که به حکومت معاویه راضی شدند و گمان بردند همهٔ مسلمانان اهل قبله به سبب اقرار ظاهری به ایمان مؤمن هستند و امید به مغفرتشان می‌رود، مرجئه می‌داند.^۳ اگر کسی این تعریف را برای مرجئه در نظر بگیرد، بی‌تردید سالم بن ابی‌حفصه و بسیاری دیگر از مسلمانان مرجئی خواهند بود.^۴ از سوی دیگر گفته‌اند حسن پسر محمد حنفیه اول کسی بود که به «ارجاء» قائل شد.^۵ پیش از این آمد که سالم از طرف‌داران و راویان محمد حنفیه است؛ شاید سالم از این رو به افکار و باورهای حسن معتقد بوده و ابان بن عثمان به همین دلیل او را مرجئی خوانده است.

اکنون ببینیم منابع امامیه سالم بن ابی‌حفصه را چگونه ارزیابی کرده‌اند. وی در روایات امامی بیشتر در قامت یک مخالف دیده شده است و ازاین‌رو شاهد نقد سخنانش و حتی لعن و سرزنش خودش در این روایات هستیم. وی تنها در سلسله سند پنج روایت به عنوان راوی حضور دارد.^۶ از این میان دو روایت را عمرو بن ثابت