87
زیدیه و حدیث امامیه

خلفا هم دانسته‌اند.۱

دوستی ابوبکر و عمر: به رغم آنچه گذشت، نمی‌توان سالم را به‌تمامی از مخالفان شیخین دانست؛ زیرا او روایاتی را هم در مدح و ثنای شیخین نقل کرده است. احتمالاً سالم بن ابی‌حفصه همانند بیشتر علویان کوفه می‌کوشیده است که سیرهٔ شیخین و علی علیه السلام را با هم آشتی دهد؛ زیرا از زبان علی علیه السلام آن دو را از نجبای پیامبر شمرده۲ و گاه از قول پیامبر صلی الله علیه و اله آنان را «اهل درجات عُلی» معرفی کرده است.۳ به نظر می‌رسد بقیهٔ روایاتی که از سالم به نقل از جعفر بن محمد علیه السلام در لزوم دوستی و تولای ابوبکر و عمر گزارش کرده‌اند،۴ تا حدی که گاه امام علیه السلام ابوبکر را جد خود می‌داند و از سبّ جدش بیزاری می‌جوید، سست باشد؛ زیرا در برخی نقل‌های این مجموعه روایات، الفاظ و تعابیری به کار رفته که در آن عصر رواج نداشته است.۵ افزون بر آن پیش‌تر اشاره شد که سالم بن ابی‌حفصه معمولاً از جعفر بن محمد علیه السلام روایتی اخذ و نقل نکرده است و حتی منابع شیعی حدیثی از سالم از امام صادق علیه السلام گزارش نکرده‌اند.

به‌هرروی سالم نظر مخالفی دربارهٔ دو خلیفهٔ اول نداشته است. گفته شده که او در مجالس درس سفیان حاضر می‌شد و ابتدا از فضایل ابوبکر و عمر می‌گفت تا سپس به مناقب علی علیه السلام برسد. سفیان از همان آغاز فضایل شیخین به شاگردانش می‌گفت:

1.. گفته‌اند وی از قتل عثمان خشنود بوده و از سران آن دسته افرادی بوده است كه به ابوبكر و عمر ایراد می‌گرفته‌اند (عقیلی، همان، ج۲، ص۱۵۳).

2.. احمد بن حنبل، المسند، ج۱، ص۱۴۹.

3.. ترمذی، همان، ج۵، ص۲۶۸.

4.. در این روایات معمولاً گفته می‌شود که سالم به عیادت جعفر بن محمد علیه السلام می‌رود كه بیمار است و جعفر می‌گوید: «خدایا من ابوبكر و عمر را دوست دارم و به آنها تولی می‌جویم. اگر درونم جز این بود، شفاعت محمد را به من مرسان».

5.. به طور مثال در روایتی پس از برائت امام صادق علیه السلام از دشمنی با شیخین، سالم به امام می‌گوید: «لعلك تقول هذا تقیة» (دارقطنی، فضائل الصحابة ومناقبهم، ص۹۰). به نظر نمی‌رسد اصطلاح «تقیه» در نیمهٔ اول قرن دوم رایج بوده باشد. در روایتی دیگر برای پررنگ كردن تأكید امام بر دوستی آن دو آمده است: «وكان [سالم] من رؤوس من یبغض أبابكر وعمر» (همان، ص۸۹؛ ابن‌عساكر، ج۵۴، ص۲۸۶). دشمنی سالم با شیخین نیز صحیح نیست؛ زیرا او در مدح و ثنای این دو روایت نقل كرده است. احتمالاً كسی كه از این جزئیات مطلع نبوده، اینها را بر روایات افزوده یا آنها را از اساس برساخته است.


زیدیه و حدیث امامیه
86

وصف خوانده شده‌اند، با عقاید مختار و امامش محمد حنفیه همسو‌تر هستند.۱

گفتنی است در دوره‌ای پس از رواج این معنا، واژهٔ خشبی کاربردی عام‌تر یافت و در واقع تغییر مفهوم داد؛ به گونه‌ای که به هر کس که متمایل به اعتقادات شیعی یا دوستدار علی علیه السلام بود خشبی می‌گفتند؛ چنان‌که از منصور بن معتمر (۱۳۲ق) نقل شده است: «اگر به کسی که علی را دوست دارد خشبی (یک قطعه چوب) گویند، پس هم‌اکنون گواهی دهید که من تکه‌ای ساج۲ هستم».۳ به نظر می‌رسد مراد از خشبیه «افراد خاصی» از دوستداران علی‌ علیه السلام بوده‌اند؛ زیرا چند قرن بعد ابن‌ماکولا (۴۷۵ق) خشبیه را گروهی از روافض خوانده است.۴ از سالم بن ابی‌حفصه نیز نقل کرده‌اند: «دوست داشتم با علی در همهٔ آنچه کرده است، شریک بودم». اعتقادات شیعی وی را گاه تا حد غلو توصیف کرده‌اند.۵ منابع اهل سنت نیز روایات فراوانی از وی در فضیلت و برتری علی علیه السلام ثبت کرده‌اند.۶ در مقابل وی را از مخالفان

1.. جای تأمل است كه چند تن از این افراد، نه‌تنها در باورها، بلکه از لحاظ ویژگی‌های ظاهری نیز یكسان توصیف شدند؛ چنان‌که سالم بن ابی‌حفصه، محمد بن مسلم ثقفی و ابواسرائیل ملائی را طویل اللحیة (درازریش) توصیف كرده‌اند. ر.ک: كشی، همان، ج۱، ص۳۹۰؛ ابوداود سجستانی، همان، ج۱، ص۲۷۶.

2.. ساج درخت بزرگی در هند است كه چوب محكم آن در قطعات و الواح سنگین و سیاه به عربستان وارد می‌شده است. ابن‌منظور، ج۲، ص۳۰۳؛ زبیدی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج۳، ص۴۰۸.

3.. سمعانی، همان، ج۲، ص۳۶۸.

4.. ابن‌ماكولا، همان، ج۳، ص۲۶۲.

5.. عقیلی، همان، ج۲، ص۱۵۲-۱۵۳؛ ابن‌عدی، همان، ج۳، ص۳۴۴. ابن‌سعد بر این باور بوده كه سالم به‌شدت تشیع خود را نمایان می‌كرد (یتشیع تشیعا شدیدا؛ ر.ک: ابن‌سعد، همان، ج۶، ص۳۳۶). شاید بتوان معنای عبارت و سخن ابن‌سعد را غلوی كه برخی توصیف كرده‌اند، دانست. گفتنی است همهٔ رجالیان اهل سنت به تشیع سالم اشاره كرده‌اند. دراین‌باره افزون بر منابع پیشین ر.ک: ابن‌معین، تاریخ ابن‌معین بروایة الدورى، ج۱، ص۳۴۲؛ احمد بن حنبل، العلل و معرفة الرجال، ج۱، ص۵۴۶.

6.. وی راوی برخی احادیث در فضیلت اهل‌بیت علیهم السلام است؛ ازجمله حدیث اختصاص علی علیه السلام در هم‌جواری با مسجد (ترمذی، همان، ج۵، ص۳۰۳)، پیوند برادری علی علیه السلام و پیامبر صلی الله علیه و اله (حاكم نیشابوری، المستدرك، ج۳، ص۱۴)، توقف صبحگاهی پیامبر بر در خانهٔ علی و فاطمه (حاكم حسكانی، شواهد التنزیل، ج۲، ص۸۱) و ماجرای دفن امام حسن علیه السلام و سخن ستایش آمیز ابوهریره دربارهٔ حسنین (عبدالرزاق صنعانی، همان، ج۳، ص۷۱). برای دیدن موارد دیگر ر.ک: حاكم حسكانی، همان، ج۱، ص۱۳۹؛ ابن‌عدی بر آن است كه روایات سالم در منابع اهل سنت بیشتر مربوط به فضایل اهل‌بیت علیهم السلام است (ر.ک: ابن‌عدی، همان، ج۳، ص۳۴۴).

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49929
صفحه از 575
پرینت  ارسال به