85
زیدیه و حدیث امامیه

سالم نشان می‌دهد که او به اندیشه‌های انقلابی محمد حنفیه و فرزندانش علاقه داشته و ظهور مهدی موعود را با قیام هر قائمی نزدیک می‌دیده است. سالم بارها سیرهٔ رفتاری محمد حنفیه را نقل کرده است. برای مثال اینکه محمد حنفیه از مادرش نگهداری می‌کرده و موی سرش را شانه می‌زده است.۱ همچنین سخن محمد در روز درگذشت ابن‌عباس،۲ یا دیدگاه‌های او در تفسیر آیات۳ همگی مورد توجه سالم قرار گرفته است.۴ به نظر می‌رسد محمد حنفیه همانند یک امام یا بزرگ دینی نزد سالم مقدس و محترم بوده است و از این جهت باورهای سالم به اعتقادات مختار و طرف‌داران وی شباهت بسیاری دارد.

تشیع: رجال‌شناسان اهل سنت سالم بن ابی‌حفصه را «خَشَبی» وصف کرده‌اند.۵ در دلالت و معنای این وصف اختلاف است؛ بااین‌همه روشن است که این وصف را مخالفان برای ریشخند و تحقیر به کار برده‌اند. در مواردی گفته‌اند زیدیه را از آن روی که زید بن علی را بر خشب (چوب) به صلیب کشیدند، خشبیه خوانده‌اند۶ و در مواردی هم به پیروان و طرف‌داران قیام مختار خشبیه گفته‌اند.۷ به نظر می‌رسد معنای دوم صحیح‌تر باشد؛ زیرا از شهرت بیشتری برخوردار است۸ و کسانی که به این

1.. ابن‌سعد، همان، ج۵، ص۱۱۵؛ ابن‌ابی‌شبیه، همان، ج۳، ص۴۱۶.

2.. ابن‌ابی‌شبیه، همان، ج۳، ص۲۴۴.

3.. طبری، جامع البیان عن تأویل آى القرآن، ج۲۷، ص۱۹۹.

4.. برای دیدن موارد دیگر از گزارش‌های سالم دربارهٔ سیره و سخنان محمد حنفیه ر.ک: ابن‌سعد، همان، ج۵، ص۹۴؛ ابن‌ابی‌شیبه، همان، ج۲، ص۴۷۷ و ج۵، ص۴۵۱؛ عبدالرزاق صنعانی، المصنف، ج۵، ص۳۸؛ فاكهی، أخبار مكة فی قدیم الدهر وحدیثه، ج۱، ص۱۱۰؛ صدوق، التوحید، ص۴۵۷.

5.. ابوداود سجستانی، سؤالات الآجری، ج۱، ص۲۴۵.

6.. ابن‌عدی، همان، ج۲، ص۱۸۷.

7.. دربارهٔ چرایی وصف پیروان مختار به خشبیه چندین نظر بیان شده است؛ از جمله آنكه مختار كرسی علی بن ابی‌طالب علیه السلام را از بازماندگانش گرفته و با حریر و دیباج زینت داده بود و اصحابش آن را همچون تابوت بنی‌اسرائیل مقدس می‌شمردند (ابن ماكولا، اكمال الكمال، ج۳، ص۲۶۲، پاورقی). در نقلی دیگر آمده است که وقتی ابراهیم پسر مالك اشتر با عبیداللّه زیاد روبه‌رو شد، بیشتر یارانش چوب به دست داشتند و از آن روز به طرف‌داران مختار و خون‌خواهان حسین خشبیه گفتند (ر.ک: ابن‌قتیبه، المعارف، ص۶۲۲).

8.. تقریباً همهٔ تاریخ‌نویسانِ نخستین، مراد از این واژه را پیروان مختار دانسته‌اند. ر.ک: ابن‌سعد، همان، ج۵، صص۱۰۳، ۱۴۸ و ج۶، ص۲۷۹؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۵۵۰؛ مسعودی، همان، ص۲۷۰.


زیدیه و حدیث امامیه
84

دربارهٔ گرایش‌های سیاسی او بر اساس گزارش‌های تاریخی می‌توان به دیدگاه‌های وی، که شامل طیفی از مخالفت با بنی‌امیه تا دوستی ابوبکر و عمر می‌شود، دست یافت:

مخالف بنی‌امیه: بنابر گزارش‌های تاریخی مخالفت و درگیری سالم بن ابی‌حفصه با حکومت بنی‌امیه کار را بدانجا رسانده بود که او از بیم آنها در کوفه مخفی شده بود. وی تنها پس از سقوط بنی‌امیه و آغاز حکومت بنی‌عباس توانست از مخفی‌گاه خود در کوفه خارج و مُحرِم شود. چنین بود که او در سال ۱۳۲ق عازم حج شد و با این شعار مشهورش، که منابع تاریخی فرقه‌های مختلف نقل کرده‌اند: «لبیک قاصم بنی أمیهٔ لبیک»،۱ از کوفه تا خانهٔ خدا راه پیمود.

شاید همین درگیری و مخالفت او با بنی‌امیه، که احتمالاً با انگیزه‌های انقلابی و شورشی نیز همراه بوده است، سبب شده که او را در جبههٔ زید بن علی (و به طور کلی از زیدیه) قلمداد کنند؛ به‌ویژه امامیه و برخی از اهل سنت که او را در ردیف دیگر بزرگان زیدی هم‌عصرش پنداشته‌اند.

علاقه به مختار و محمد حنفیه: هم‌نظر بودن سالم بن ابی‌حفصه را با پیروان مختار و خون‌خواهان امام حسین علیه السلام می‌توان با توجه به روایاتش دریافت. در منابع زیدیه و اهل سنت روایات فراوانی از سالم دربارهٔ سیرهٔ محمد حنفیه، و نیز روایات بسیاری به نقل سالم از محمد و پسرانش گزارش شده است. این روایات معمولاً با یک واسطه از محمد حنفیه دربارهٔ فقه یا فضیلت و برتری علی علیه السلام است. در روایتی سالم از پسر محمد حنفیه، که سند را تا امام علی علیه السلام می‌رساند، نقل می‌کند: «مهدی از ما اهل‌بیت است که خدا در یک شب کارش را اصلاح می‌کند».۲ در خبر دیگری همسر محمد حنفیه او را «مهدی» می‌خواند.۳ این روایت‌های

1.. كشی، همان، ج۲، ص۵۰۴. منابع اهل سنت نیز مشابه همین تعبیر را از سالم نقل كرده‌اند: «لبیك مهلك بنی أمیة لبیك» (حاكم نیشابوری، همان). در پایانِ نقلی دیگر آمده است که به سبب صدای بلند سالم، داود بن علی متوجه او شد و هزار دینار بدو پاداش داد (عقیلی، همان، ج۲، ص۱۵۲).

2.. محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۲، ص۱۱۲.

3.. ابن‌ابی‌خیثمه، التاریخ الكبیر، ج۲، ص۱۳۲. همین خبر را منابع دیگر بدون خطاب «مهدی» به محمد حنفیه ذكر كرده‌اند. ر.ک: ابن‌ابی‌شبیه، المصنف، ج۷، ص۲۷۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49931
صفحه از 575
پرینت  ارسال به