83
زیدیه و حدیث امامیه

صادق علیه السلام رفت و گفت: «إنا للّٰه وإنا إلیه راجعون؛ به خدا سوگند مردی رفت که وقتی می‌گفت: قال رسول اللّٰه... هیچ کس از او نمی‌پرسید بین او و رسول اللّٰه چه کسانی بوده‌اند. به خدا که دیگر مانند او دیده نخواهد شد». امام صادق علیه السلام لحظه‌ای سکوت کرد و سپس گفت: «قال اللّٰه عز وجل: إن من عبادی من یتصدق بشق تمرهٔ...». سالم حیرت‌زده بازگشت و گفت: «ما از اینکه ابوجعفر بی‌واسطه می‌گفت: قال رسول اللّٰه، در شگفت بودیم؛ اما اکنون ابوعبداللّٰه بی‌واسطه قال اللّٰه می‌گوید».۱ بسیاری از منابع حدیثی امامیه این سخن امام صادق علیه السلام را دربارهٔ صدقه به عنوان حدیثی با نقل سالم از امام صادق علیه السلام گزارش کرده و حواشی آن را نیاورده‌اند.۲

اما دربارهٔ انتساب سالم به زیدیه به‌قطع نمی‌توان نظر داد که آیا سالم از بزرگان زیدیه بوده و در قیام زید شرکت داشته است یا خیر؛ زیرا زیدیه برای وی چنین جایگاهی قائل نیستند و تنها برخی از روایات او را در فضایل امیرالمؤمنین علیه السلام۳ و حُبّ حسنین علیهما السلام۴ نقل کرده‌اند. سالم برخی از این روایات را به نقل از محمد بن حنفیه گزارش کرده و حتی در یکی از آنها از زبان او می‌گوید: «حسن و حسین بهتر از من (یعنی محمد بن حنفیه) هستند».۵

ظاهراً سالم بن ‌ابی‌حفصه ارتباطی هم با کثیرالنواء داشته است؛ زیرا در سند برخی روایات در طبقهٔ کثیرالنواء یا بعد از او ذکر شده است.۶ اما این احتمال هم وجود دارد که بعدها راویان دیگر نام این دو را در کنار یکدیگر قرار داده باشند تا آنان را همسو جلوه دهند؛ به‌ویژه با توجه به این نکته که تمامی این روایات از فضایل هستند.

1.. همان، ج۲، ص۵۰۰؛ مفید، الامالى، ص۳۵۳؛ طوسی، الامالى، ص۱۲۵.

2.. ر.ک: عیاشی، همان، ج۱، ص۱۵۲؛ كلینی، همان، ج۴، ص۴۷؛ طوسی، تهذیب الاحكام، ج۴، ص۱۰۹.

3.. محمد بن سلیمان كوفی شماری از اخباری را که سالم راوی آنهاست، آورده است. ر.ک: مناقب امیرالمؤمنین، ج۱، صص۳۰۶، ۴۶۲ و ج۲، صص۲۰، ۲۲، ۳۴۲.

4.. همان، ج۲، صص۲۳۵، ۴۸۲. سالم به‌ویژه روایاتی را دربارهٔ امام حسین علیه السلام و سیره‌اش ذكر می‌كند. ر.ک: همان، ج۲، ص۲۳۶؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۵۰.

5.. همان، ج۲، ص۲۳۸.

6.. ر.ک: محمد بن سلیمان كوفی، همان، ج۲، ص۴۸۲؛ ترمذی، سنن الترمذى، ج۵، ص۲۶۸؛ بخاری، التاریخ الكبیر، ج۵، ص۱۹۲؛ طبرانی، المعجم الكبیر، ج۳، ص۴۹.


زیدیه و حدیث امامیه
82

مختلف نیز در کم‌خردی و ساده‌لوحی سالم به کنایه سخن گفته‌اند؛۱ چنان‌که در وصف ظاهرش نیز او را درازریش نادان خوانده‌اند (طویل اللحیهٔ أحمقها).۲

سالم چنان به عنوان «مخالف» شهرت یافته بود که هر سخنی می‌گفت یاران امام به سرعت آن سخن را به ایشان منتقل می‌کردند. برای مثال یک بار امام باقر علیه السلام دربارهٔ نخل‌های عراق از سالم پرس‌وجو کرده بود. سالم بعدها همین را دست‌مایهٔ تمسخر قرار داده و زراره را به سبب داشتن امامی که از چنین اموری آگاه نیست، به سخره گرفته بود. پس از این ماجرا زراره که سخت آزرده شده بود، سخنان سالم را در مراسم حج به امام گزارش داد. امام سکوت کرد تا اینکه هر دو حجرالاسود را لمس کردند؛ آن گاه به زراره دستور داد که دیگر از سالم سخن نگوید.۳ پس به نظر می‌رسد سالم بن ابی‌حفصه از پیروان معتقد صادقین علیهما السلام نبوده و ازاین‌رو اصحاب واکنش‌ها و رفتارهایش را برای امام صادق علیه السلام گزارش می‌کرده‌اند.

با وجود اختلاف دیدگاه‌های سالم بن ابی‌حفصه و امام باقر علیه السلام، فراگیر بودن شهرت و علم امام و نیز شمار فراوان شاگردان ایشان موجب آن بود که سالم در دوران امامت ایشان با شیعیان امامیه ارتباط بیشتری داشته باشد. در چنین شرایطی طبیعی است که او هم از امام پنجم احادیثی شنیده باشد که در منابع امامی نیز گزارش آنها آمده است؛ اما این ارتباط در دوران امامت امام ششم علیه السلام کاملاً قطع شد. گویا وی امام را دارای چنان مقامی نمی‌دید که از او علمی فرا گیرد یا در مجالس درسش حاضر شود.

در خبری آمده است که سالم پس از درگذشت امام باقر علیه السلام برای تسلیت نزد امام

1.. همین ویژگی‌های رفتاری سالم سبب شده بود که برخی محدثان هم‌عصرش او را ریشخند كنند. از سالم نقل کرده‌اند: هرگاه شعبی (۱۰۴ق) مرا می‌دید می‌گفت: «یا شرطة اللّه قفی وطیری كما تطیر حبة الشعیر؛ ای سپاهی خدا برخیز و پرواز كن مانند دانهٔ جویی كه پرواز می‌كند» (عقیلی، الضعفاء الكبیر، ج۲، ص۱۵۲).

2.. حاكم نیشابوری، معرفة علوم الحدیث، ص۱۳۹. گفتنی است چون دو لفظ «احمق» و «طویل اللحیة» همواره با هم آمده‌اند، می‌توان گفت واژهٔ احمق تحریف‌شدهٔ «اجمل» است؛ یعنی سالم بن ابی‌حفصه ریش بلندش را زینت می‌داده است؛ دربارهٔ فردی دیگر به نام ابواسرائیل اینگونه آمده است: «طویل اللحیة اجملها» (ابوداود سجستانی، سؤالات الآجری، ج۱، ص۲۷۶).

3.. كشی، همان، ج۲، ص۵۰۳.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49964
صفحه از 575
پرینت  ارسال به