81
زیدیه و حدیث امامیه

(یعنی امام باقر) به هفتاد گونه سخن می‌گویید تا همواره راه فراری داشته باشید».۱ در نقل کلینی از این خبر آمده است: «سالم بن ابی‌حفصه و اصحابه» و این بدان معناست که سالم را صاحب روش و پیروان خاصی پنداشته‌اند؛ البته نمی‌توان با قطع گفت که این افزوده کار راویان کلینی است یا در اصل خبر بوده است؛ اما در دو خبر متفاوت دیگر نیز در کتاب کلینی می‌بینیم که معصوم سالم را همراه اصحابش یاد می‌کند.

در روایتی نزد امام باقر علیه السلام دربارهٔ سالم بن ابی‌حفصه و اصحابش گفته می‌شود که جنگندگان با علی علیه السلام را کافر می‌دانند و پس از آن امام به بیان تفاوت کفر و شرک می‌پردازد.۲ در خبر دیگری امام باقر علیه السلام زراره را به ازدواج با زنان بَلهاء توصیه می‌کند. زراره در پرسش از معنای بلهاء می‌گوید: «آیا مراد زنان معتقد به دین سالم بن ابی‌حفصه است؟» که امام باقر علیه السلام پاسخ منفی می‌دهد.۳

در درستی این اخبار باید تأمل کرد؛ زیرا به نظر نمی‌رسد سالم در عصر زندگانی امام باقر علیه السلام (یعنی تا پیش از سال ۱۱۴ق) در عرصهٔ اعتقادات و داشتن پیروان خاص چنان بارز شده باشد که شهرتش از کوفه تا مدینه رسیده و در مجالس درس امام باقر علیه السلام دیدگاه‌هایش طرح و بررسی شده باشد. افزون بر آن معمولاً در گزارش‌های تاریخی، از بعد از سقوط بنی‌امیه و آغاز حکومت بنی‌عباس از سالم یاد شده است؛ زیرا وی در زمان بنی‌امیه به سبب درگیری‌ با حکومت مخفی می‌زیست.۴

در نگاهی کلی می‌توان از این اخبار چنین برداشت کرد که سالم بن ‌ابی‌حفصه از دوستداران امیرالمؤمنین علیه السلام بوده است. به همین دلیل اهل سنت او را شیعی دانسته‌اند. وی گاهی با یاران صادقین علیهما السلام و در مجالسشان رفت‌وآمد می‌کرده و سخنانی از باورهای خود می‌گفته که معمولاً در تمسخر یا رد امامت آنها بوده است. منابع

1.. عیاشی، التفسیر، ج۲، ص۱۸۴؛ كشی، همان؛ كلینی، همان، ج۸، ص۱۰۰.

2.. كلینی، همان، ج۲، ص۳۸۴.

3.. ر.ک: همان، ص۴۰۳ و ج۵، ص۳۵۰.

4.. ر.ک: ابن‌سعد، الطبقات الكبرى، ج۶، ص۳۳۶؛ كشی، همان، ج۲، ص۵۰۴.


زیدیه و حدیث امامیه
80

روایات مذمت‌ها با این شدت نیست و معمولاً امام با تعابیری مثل «إِلْهَ عن ذکره فإنه واللّٰه لا یؤل إلى خیر أبدا؛ دربارهٔ او دیگر سخن مگو که هرگز عاقبت‌به‌خیر نمی‌شود» یا «ما یرید سالم مِنّی؛ سالم از من چه می‌خواهد؟» یا «ویح سالم وما یدری سالم ما منزلهٔ الامام؛۱ وای بر سالم که جایگاه امام را نمی‌داند» بیشتر بر غفلت و نادانی او انگشت می‌نهد.

جالب است که در همهٔ این روایات ناقلی حضور دارد که سخنان سالم بن ابی‌حفصه را که معمولاً سخنانی مغایر با اصول اعتقادی شیعه امامی است،۲ شنیده و آن سخنان را نزد ائمه بازگو و گویی کسب تکلیف می‌کند. واکنش امام نیز در حد معرفی سالم به عنوان فردی بی‌خبر و غافل از جایگاه اهل بیت علیهم السلام است.

در روایت دیگری از ابوعبیدهٔ حذاء نقل شده است:

۰.بعد از درگذشت امام باقر۷ مانند گوسفندان بی‌چوپان سرگردان بودیم تا سالم بن ابی‌حفصه را دیدیم. پرسید: امامت کیست؟ گفتم: از امامان آل محمد۹.

۰.گفت: وای بر تو که هلاک شدی! مگر از ابوجعفر نشنیدیم که «من مات ولیس علیه امام مات میتة جاهلیة».

در ادامهٔ همین خبر آمده است که ابوعبیده نزد امام صادق علیه السلام رفت و سخنان سالم را بازگو کرد. پس ایشان اوصاف امام را برای او شرح داد. اما این خبر که به شهرت هم رسیده، مضطرب است؛ در برخی نقل‌ها شامل مذمت یا جرحی برای سالم نیست و حتی در آنها گفته شده که سالم ابوعبیده را به امام بعدی یعنی امام صادق علیه السلام هدایت کرد.۳ اما در نقل‌های دیگر آمده که امام سالم را سرزنش و حتی لعن کرده است.۴

در خبری دیگر آمده است که به امام باقر علیه السلام۵ خبر دادند که سالم می‌گوید: «شما

1.. برای همهٔ این تعابیر ر.ک: كشی، همان، ج۲، صص۵۰۳-۵۰۴.

2.. حتی در مواردی همانند روایات سالم دربارهٔ فضایل امام علی علیه السلام باز هم اصحاب نزد امام باقر می‌روند و روایت او را بازگو می‌كنند تا از درستی آنها مطمئن شوند. ر.ک: صدوق، الخصال، ص۶۴۴.

3.. تنها در نقل صفار (بصائر الدرجات، ص۲۷۹) چنین است. كلینی روایت را با همین الفاظ، ولی بدون سخن ارشادی سالم (تعرف انه قد خلف ولده جعفرا امام على الأمة) گزارش کرده است (الکافی، ج۱، ص۳۹۷).

4.. ر.ک: صفار، همان، صص۵۲۹-۵۳۰؛ كشی، همان، ج۲، ص۵۰۴؛ صدوق، كمال الدین، ص۲۲۹.

5.. در گزارش كشی به جای امام باقر علیه السلام، امام صادق علیه السلام آمده كه مخالف گزارش‌های كلینی و عیاشی است و درست به نظر نمی‌رسد. ر.ک: کشی، همان، ج۲، ص۵۰۴.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49999
صفحه از 575
پرینت  ارسال به