در روایتی دیگر وی را با وصف مبهم «تَزیّد» می‌خواند^۱ که یکی از معانی آن «زیدی بودن» است. وی صاحب کتاب بوده و نجاشی توثیقش کرده است؛^۲ بااین‌همه پس از بررسی روایات عبداللّٰه بن میمون در منابع امامی، زیدی و اهل سنت، نشانی از گرایش وی به زیدیه نمی‌یابیم و زیدیان نیز هیچ خبر یا نقلی از او ندارند. خویی نیز زیدی بودن ابن‌قداح را نپذیرفته است؛ زیرا سند خبری که چنین گزارش کرده مرسل است و تعبیر «تزید» نیز ابهام دارد.^۳ تنها می‌توان با توجه به نوع نقل‌های عبداللّٰه بن میمون که معمولاً سند روایات را از امام صادق علیه السلام به پدرانش می‌رساند، به غیر امامی بودن وی حکم کرد. افزون بر آن، تعریفی که رجالیان اهل سنت از وی به دست داده‌اند، قرینه‌ای بر سنی بودن اوست.^۴

اکنون می‌رسیم به سه راوی دیگری که در منابع با وصف زیدی نیامده‌اند؛ اما باید آنها را زیدی دانست. دربارهٔ عمرو بن ابی‌المقدام که گفتیم با توجه به نوع روایاتش و نیز اساتید و شاگردانی که داشته، باید او را زیدی به حساب آورد. عبداللّٰه بن زبیر نیز در روایت کشی، از جنگاوران و همراهان قیام زید توصیف شده که امام صادق علیه السلام برای خاندانش صدقه فرستاده است.^۵ دربارهٔ محمد بن جعفر علیه السلام مشهور به دیباج نیز باید گفت گرچه رجال‌شناسان او را زیدی معرفی نکرده‌اند، مفید وی را بر باور زیدیه دانسته است.^۶ مؤید دیدگاه مفید جنبش شورشی دیباج است.

در مجموع راویان زیدی صاحب کتاب، که معمولاً روایات فراوانی از آنها در منابع امامی دیده می‌شود، آن‌قدر اهمیت دارند که بخشی از این فصل را به شناخت شخصیت و میزان وثاقت آنان اختصاص دهیم. بنابراین همهٔ این راویان بنابر میزان روایات و تأثیرگذاری‌شان بر حدیث امامیه به تفصیل یا اجمال شناسایی و بررسی می‌شوند.

روایاتشان بیشتر نقل شده و گسترش یافته است. بنابراین راویان زیدی دارای کتاب احتمالاً نفوذ و تأثیر بیشتری در منابع روایی امامیه داشته‌اند.

راویان دارای کتاب

اگر سخنان و داوری‌های چهار رجالی امامی یعنی کشی، ابن‌غضائری، طوسی و نجاشی را ملاک قرار دهیم، ۲۴ راوی زیدی دارای کتاب خواهیم یافت. طوسی و نجاشی به کتاب‌های این راویان طریق دارند و همهٔ این ۲۴ راوی، کم یا بیش، در منابع روایی امامی روایاتی دارند. اسامی این راویان زیدیِ دارای کتاب به ترتیب تاریخی در جدول ۲-۱ آمده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد از این ۲۴ راوی، سه راوی یعنی ثابت بن هرمز، صباح بن بشیر بن یحیی و عبداللّٰه بن میمون قداح نمی‌توانند زیدی باشند. در عوض، سه راوی دیگر، یعنی عمرو بن ابی‌المقدام، عبداللّٰه بن زبیر رسّان و محمد بن جعفر علیه السلام را از راویان زیدیِ دارای کتاب شناخته، جایگزین این سه تن کردیم.

دربارهٔ سه راوی نخست که آنها را زیدی نمی‌دانیم، توجه به این نکته لازم است که طبق طبقات راویان، ابوالمقدام ثابت بن هرمز در حدود سال ۱۱۴ق و هشت سال پیش از قیام زید درگذشته است.^۱ پس ممکن نیست که او در قیام زید بوده باشد. فراوانی روایات ثابت بن هرمز در منابع زیدی به واسطهٔ پسرش عمرو است که از روایات و شاگردان و اساتیدش برمی‌آید که زیدی بوده و برای نشر روایاتش از شهرت پدر بهره می‌برده است.

صباح بن بشیر بن یحیی مقرئ، که ابن‌غضائری زیدی‌اش می‌خواند،^۲ همان صباح بن یحیی مزنی است که در ثبت نامش تصحیف رخ داده است.^۳ پس یک راوی زیدی را با دو اسم متفاوت معرفی کرده‌اند.

تنها می‌ماند عبداللّٰه بن میمون قداح که کشی دو بار او را به کمک روایات جرح و تعدیل معرفی می‌کند. بار اول فقط یک خبر دربارهٔ وی نقل می‌کند^۴ و بار دوم پس از تکرار همان خبر،