75
زیدیه و حدیث امامیه

زیدیه معرفی می‌شود و درعین‌حال هیچ اطلاعاتی دربارهٔ وی وجود ندارد.۱ ابوضبار عبدی نیز چنین وضعیتی دارد و تنها به همراهی او در قیام زید اشاره شده است.۲

در برخی گزارش‌ها نیز زیدی بودن، نشانهٔ نسب راوی، و نه مذهب اوست؛ برای نمونه یزید بن سلیط۳ و ابومصعب۴ «الزیدی» خوانده شده‌اند؛ اما در روایات و منابع زیدی یا روایات خودشان قرینه‌ای دال بر زیدی بودنشان نیست و بنا به قول خویی، احتمالاً این عنوان نشانهٔ نسب آنها به زید بن علی علیه السلام یا زید دیگری است.۵

گفتنی است از تعابیر رجالیان برمی‌آید که آنان بتریه را به «عامه» و «اهل سنت» نزدیک می‌دانند؛ چنان‌که کشی عباد بن صهیب را یک بار «عامی» و بار دیگر «بتری» معرفی می‌کند۶ و همو عمرو بن خالد واسطی را عامی می‌داند؛۷ درحالی‌که طوسی او را بتری می‌خواند.۸ طلحة بن زید را نیز نجاشی عامی، و طوسی بتری معرفی می‌کند.۹

با توجه به نوع حضور این راویان در اسناد احادیث امامی، می‌توان آنان را به «راویان دارای کتاب» و «راویان بی‌کتاب» دسته‌بندی کرد؛ گرچه از میان راویان این دو دسته، برخی در روایات امامی حضور مؤثر دارند؛ اما چون نقشی منفی دارند، در این پژوهش آنان را «زیدیان مخالف» می‌نامیم. راویان دارای کتاب همواره در منابع رجالی امامی مهم‌تر تلقی شده‌اند و بیشتر جرح و تعدیل‌های رجالیان امامی دربارهٔ این دسته است. به احتمال قوی راویان دارای کتاب به سبب همین ویژگی موقعیت برجسته‌تری داشته‌اند و چون بیشتر در کانون توجه دیگران بوده‌اند، مجموعه احادیث و

1.. همان.

2.. همان، ص۴۹۹. منابع زیدی نام او را ابوصبار ضبط كرده‌اند. ر.ک: ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۰۴؛ ابوالعباس حسنی، همان، ص۴۰۹.

3.. كشی، همان، ص۷۴۸؛ طوسی، همان، ص۳۴۵.

4.. برقی، همان، ص۵۰؛ طوسی، همان، ص۳۴۷.

5.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۱، ص۱۲۴.

6.. كشی، همان، صص۶۸۸، ۶۹۰.

7.. همان، ص۶۸۷.

8.. طوسی، همان، ص۱۴۲.

9.. نجاشی، همان، ص۲۰۷؛ طوسی، همان، ص۱۳۸.


زیدیه و حدیث امامیه
74

از میان فرقه‌هایی که فرق‌نگاران برای زیدیه برشمرده‌اند، رجال‌شناسان امامی تنها به راویان بتریه و جارودیه اشاره کرده‌اند. از این دو فرقه هم سهم راویان جارودی تنها اشاره به ابوالجارود و ابن‌عقده است و بنابراین راویان بتری بیشتر شناسانده شده‌اند؛ بااین‌حال تنها کشی و طوسی به تعبیر «بَتَری» تصریح کرده‌اند و برقی، ابن‌غضائری، نجاشی، و طوسی در الفهرست، فقط از تعبیر کلی «زیدی» برای معرفی آنان بهره برده‌اند.۱ کشی پانزده راوی را بتری خوانده۲ و طوسی در الرجال شش راوی دیگر به شمار بتریان افزوده است.۳ رجال‌شناسان بعدی سخنان همین دو رجالی را تکرار کرده‌اند.

افزون بر این، کشی ضمن اِسناد دادن یا معرفی راویان دیگر ۹ راوی را «زیدی» یا از «رؤسای زیدیه» معرفی کرده است۴ که معمولاً جز نامشان، که ضمن سند یا متن روایت آمده است، اطلاعات چندانی از آنها در دست نیست و احتمال دارد که نام فرد و انتسابش به زیدیه یکسره ساختگی باشد. برای نمونه از امام صادق علیه السلام روایتی ضد هارون بن سعد عجلی نقل کرده‌اند که تنها زیدی برحق را «محمد بن سالم بیاع القصب» معرفی می‌کند.۵ اما با وجود جست‌وجوی گسترده در نام‌های مشابه، چنین شخیصتی شناسایی نشد. شاید این روایت را در رد و ذم هارون بن سعد، که گفته شده فرقهٔ عجلیه را بنیان نهاده است، برساخته باشند. ابویعقوب مقری فرد دیگری است که در میانهٔ سند از بزرگان

1.. برقی، الرجال، صص۴۸، ۵۰؛ ابن‌غضائری، الرجال، صص۳۷، ۶۱، ۶۴، ۷۰، ۱۱۳، ۱۱۹؛ نجاشی، الرجال، صص۷۸، ۹۴، ۱۸۳، ۲۹۴، ۳۰۴، ۳۰۵، ۳۷۴، ۴۴۴؛ طوسی، الفهرست، صص۲۲ ،۵۰، ۷۴، ۱۸۶، ۲۳۰، ۲۸۰.

2.. ر.ک: كشی، ج۲، صص۳۹۷، ۴۹۸، ۶۸۷، ۶۸۸، ۶۹۰، ۵۰۶.

3.. طوسی، الرجال، صص۱۳۸، ۱۴۲، ۱۴۴، ۱۴۶، ۱۵۰.

4.. كشی، الرجال، ج۲، صص۴۹۵، ۴۹۷، ۴۹۸، ۴۹۹، ۶۳۲، ۶۸۷، ۷۴۸، ۷۹۱.

5.. همان، ص۴۹۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49938
صفحه از 575
پرینت  ارسال به