67
زیدیه و حدیث امامیه

ابن‌حجر، بدون ذکر نام امامی‌ها، آورده‌اند. این در حالی است که این دو رجال‌شناس زیدی، که فراوان اقوال ذهبی را یاد می‌کنند، بسیار از او بیزار بوده‌اند؛ چنان‌که هرگاه وصف «رافضی» را دربارهٔ شیعه از ذهبی نقل می‌کنند، وی را از نفرین خویش بی‌نصیب نمی‌گذارند: «رفضه اللّٰه یوم لقاه»، «بل هو الناصبی البغیض»، «الناصبی المخذول خذله اللّٰه یوم لقاه».۱ آنان هرجا اتهام یا تضعیفی متوجه راویان زیدی باشد، آن را از روی بغض و دشمنی می‌دانند و رد می‌کنند؛ برای نمونه دربارهٔ ابوالجارود آمده است: «وقد نالت منه النواصب ولا التفات إلى قولهم»۲ و در وصف غیاث بن ابراهیم گفته‌اند: «جرح بسبب التشیع ولا التفات إلى ذلک فهو من ثقات الشیعة».۳

ـ در مجموع به نظر می‌رسد ملاک‌های استوار و ثابتی برای جرح و تعدیل راویان نزد زیدیه وجود ندارد و تنها ملاک توثیق و پذیرش راوی، شیعی بودن (به معنای زیدی یا نزدیک به زیدی بودن) و دشمنی نداشتن با امامان زیدی است که در بیشتر موارد راویانی که ذکر می‌شوند از چنین صلاحیت‌هایی برخوردارند. برخی راویانی که چنین وضعیت مطلوبی ندارند، مانند «حسین بن علی آملی» که به جنگ با ناصر اطروش فتوا داده بود، «ناصبی» خوانده می‌شوند.۴ چنین وصف‌هایی کاملاً مرتبط با مذهب و اعتقاد راوی است، نه میزان راست‌گویی و وثاقت او. از سوی دیگر به نظر می‌رسد حسین بن علی آملی از زیدیان شمال ایران و پیرو قاسم رسی بوده که با ناصر اطروش و پیروانش نزاع و درگیری فقهی-کلامی داشته است و این گزارش حاکی از اختلافات درون‌فرقه‌ای زیدیه است. بنابراین یادکرد آملی در ردیف دشمنِ شیعیان و قرار دادن او در کنار افراد ضدشیعی چون ذهبی نشان می‌دهد که رجال شناسان زیدی بدون اینکه دست به درجه‌بندی و تفکیک مخالفان خود بزنند، همه را با یک چوب رانده‌اند و این نشانه‌ای از سطحی‌نگری آنان در بررسی شرح حال راویان است.

1.. ر.ک: همان، ج۱، صص۱۲۴، ۳۱۲ و ج۳، ص۱۲۰.

2.. همان، ج۱، ص۴۲۳، باب من اسمه زیاد.

3.. همان، ج۲، ص۳۱۳، باب من اسمه غیاث.

4.. همان، ج۱، ص۳۲۴، باب من اسمه حسین.


زیدیه و حدیث امامیه
66

حسکانی هم یاد کرده است.

به نظر می‌رسد قاسم بن ابراهیم برای معرفی راویان زیدی از منابع رجالی اهل سنت بسیار بهره برده و حتی راویان غیر زیدی را نیز ذکر کرده است؛ به گونه‌ای که محققان کتاب دو جلد اول و دوم را، با این توجیه که تنها جلد سوم کاملاً مربوط به رجال زیدی است، از اولویت چاپ خارج کرده‌اند. شاید حجم بالای دو جلد نخست نیز در این امر بی‌تأثیر نبوده است؛ چنان‌که برخی هم به فکر تلخیص این کتاب افتاده‌اند؛ مانند عبداللّٰه بن حسن قاسمی (۱۳۷۵ق) که الجداول الصغری مختصر الطبقات الکبری را با هدف تلخیص طبقات نگاشته‌ است. خوشبختانه این کتاب منتشر شده است۱ و از مطالعهٔ آن تا حدودی می‌توان به نوع نگرش و داوری‌های ابراهیم بن قاسم در الطبقات الکبری پی برد. در اینجا به برخی از این ویژگی‌ها اشاره می‌کنیم:

ـ بسیاری از محدثان و بزرگان فرقه‌های دیگر اعم از سنی و امامی از رجال زیدی شمرده شده‌اند. برای مثال برخی از سرشناسان امامیه که در این کتاب آمده‌اند اینان‌اند: پسر شیخ طوسی،۲ ‌غضائری،۳ احمد بن محمد بن عیسی اشعری،۴ احمد بن ادریس قمی۵ و احمد بن محمد برقی.۶ نویسنده دارقطنی را نیز از ثقات شیعه شمرده است.۷ در توجیه این امر می‌توان گفت که شاید نویسنده نام این افراد را در منابع حدیثی زیدی دیده است.

ـ به نظر می‌رسد صارم‌الدین و قاسمی به منابع رجالی امامیه همانند آثار شیخ طوسی و نجاشی دسترسی و توجه نداشته‌اند و آراء این دو را به نقل از ذهبی یا

1.. البته به دلیل در دسترس نبودن نسخهٔ چاپی الجداول الصغری در این پژوهش از نسخهٔ نرم‌افزاری آن موجود در نرم‌افزار الشامله استفاده کرده و بدان ارجاع داده‌ایم.

2.. صارم‌الدین ابراهیم بن قاسم، طبقات الزیدیة الكبرى، ج۱، ص۳۱۴.

3.. همان. زیدیه حتی به جزوه و دفتری از روایات غضائری نیز دسترسی داشته‌اند. ر.ک: همان، ج۳، ص۵۰۳.

4.. قاسمی، عبداللّه بن حسن، الجداول الصغرى المختصرة من الطبقات الكبرى، ج۱، ص۱۴۱، باب من اسمه احمد.

5.. همان، ص۱۱۲، باب من اسمه احمد.

6.. همان، ص۱۲۴، باب من اسمه احمد.

7.. همان، ج۲، ص۲۴۷، باب من اسمه علی.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49927
صفحه از 575
پرینت  ارسال به