محمد بن منصور همانند استادش احمد بن عیسی اهل کوفه بوده است. اسناد کتاب الذکر نیز نشان میدهد که وی بیشتر متأثر از راویان کوفی و بهویژه حدیث زیدیان کوفه بوده است.۱ ازاینرو کاملاً بجاست اگر کتاب الذکر را اثری از مکتب حدیثی زیدیان کوفه بدانیم.
مناقب الامام امیرالمؤمنین علیه السلام
ابوجعفر محمد بن سلیمان کوفی (۳۲۲ق) شاگرد محمد بن منصور نویسندهٔ یکی دیگر از منابع کهن برجایمانده از حدیث زیدی یعنی مناقب الامام امیرالمؤمنین است. زمان دقیق زندگانی محمد بن سلیمان کوفی مشخص نیست، جز آنکه گفتهاند وی با هادی الی الحق (۲۹۸ق) همراهی میکرد و قاضی وی بود.۲ منتخبی از پرسشهای فقهی محمد بن سلیمان از هادی باقی مانده است.۳ گفتهاند محمد بن سلیمان کتاب مناقب الامام امیرالمؤمنین را به درخواست هادی در سال ۳۰۰ق نگاشته است.
اسناد روایات این کتاب نشان میدهد که محمد بن سلیمان نیز همانند استادش محمد بن منصور کاملاً به مکتب حدیثی کوفه وفادار بوده و باآنکه به یمن رفته و در آنجا اقامت گزیده بود، پیوند روایاتش با حدیث کوفه همچنان محکم بوده است. به نظر میرسد سفرهای محمد بن سلیمان سبب شد که او بیشتر از استادش شناخته شود؛ زیرا در منابع اهل سنت برخی احادیث او نقل شده۴ و خودش را نیز به عنوان قاضی صعده۵ معرفی کردهاند. در منابع امامی بهویژه امالیها نیز بارها احادیث محمد بن سلیمان آمده است. در فصلهای آینده ضمن معرفی راویان زیدی به نمونههایی از این روایات اشاره خواهیم کرد.
1.. از بیشتر راویان زیدی كوفی (اعم از بتری و جارودی) كه در این پژوهش بررسی میشوند، همانند عمرو بن جمیع، حصین بن مخارق، احمد بن صبیح و عباد بن یعقوب، در این كتاب روایاتی نقل شده است.
2.. محمد بن سلیمان كوفى، مناقب امیرالمومنین، ج۱، مقدمه، ص۱۱.
3.. همان.
4.. برای نمونه ر.ک: ابونعیم اصفهانی، ذكر اخبار اصفهان، ج۲، صص۴۰، ۳۱۴.
5.. ابنعساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۱، ص۲۹۲.