59
زیدیه و حدیث امامیه

این دو از ایشان گزارش شده است.۱ گرچه به نظر می‌رسد آنان امام صادق علیه السلام را بیشتر به عنوان راوی پذیرفته بوده‌اند و اغلب روایات او را به امام باقر علیه السلام یا پیامبر صلی الله علیه و اله رسانده‌اند.

به نظر می‌رسد امالی احمد بن عیسی در اصل برای سامان دادن فقه زیدی نگاشته شده است؛ زیرا عناوین و فصول کتاب بر اساس ابواب فقهی مرتب شده و بیشتر روایات با هدف بیان فتوا در یک حکم فقهی چیده شده‌اند. این ابواب طبق همان فصل‌بندی رایج در کتاب‌های فقهی، یعنی از کتاب الطهارهٔ تا کتاب الصید، سامان یافته‌اند.

امالی احمد بن عیسی، به‌ویژه در مواردی که منقولات امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام را بازگو می‌کند، به‌روشنی نشان می‌دهد که چگونه امامیه در زیدیه تأثیر متقابل داشته و چقدر اقوال فقهی امامان یا راویان امامی به مجالس آنان راه یافته است. از سوی دیگر با دقت در راویانی که بیشترین روایات از آنان نقل شده، می‌توان میزان اهمیت برخی راویان زیدی نخستین را بر اساس نخستین منبع حدیثی زیدیه سنجید؛ برای نمونه در این امالی روایات فراوانی از ابوالجارود نقل شده است؛ درحالی‌که هیچ روایتی از حسن بن صالح بن حی در آن به چشم نمی‌خورد. از اینجا می‌توان دریافت که آثار فرقهٔ بتریه و راویانشان، برخلاف جارودیه، کمتر به میراث حدیثی فرزندان زید راه یافته‌ است.

دربارهٔ امالی احمد بن عیسی چندین پژوهش انجام یافته است. دو چاپ مختلف از آن موجود است و در نرم‌افزار «الشامله» هم به صورت الکترونیکی عرضه شده است. در یکی از چاپ‌های آن که به کوشش علی بن اسماعیل مؤید صنعانی و با نام کتاب رأب الصدع منتشر شده است، محقق برای روایات ذکرشده در امالی، مستدرکات و مؤیداتی از منابع حدیثی اهل سنت چون صحیحین، سنن ترمذی و ابن‌داود و نسایی و آثار طبرانی فراهم آورده است. از سوی دیگر این نسخهٔ چاپی کاستی‌هایی نسبت به نسخهٔ الکترونیکی دارد و روایاتی از امام صادق علیه السلام از آن افتاده

1.. طبری، دلائل الامامة، ص۸۰؛ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج۱، ص۱۵۶. گفتنی است احمد بن عیسی خود عصر امام صادق علیه السلام را درك نكرده و روایاتش از امام با واسطهٔ عمویش است.


زیدیه و حدیث امامیه
58

(۲۹۰ق) نگاشته شده و به امالی احمد بن عیسی نام‌آور است.

عیسی یکی از پسران زید بود که همواره در شورش‌های عصر خود شرکت می‌جست. او در چندین قیام با سادات حسنی همراهی کرد و باآنکه خود در تدارک قیام بود و مخفیانه می‌زیست، هیچ‌گاه قیام نکرد. عیسی مدت‌ها در خانهٔ حسن بن صالح بن حی (۱۶۷ق) در کوفه پنهان بود، تا آنکه در سال ۱۶۷ق درگذشت. پس از چند ماه حسن بن صالح نیز درگذشت و پسران عیسی که برخی خردسال بودند، به مدینه فرستاده شدند. احمد بن عیسی به نقلی در بغداد، و بنا به نقل دیگر در مدینه بزرگ شد. به‌زودی مجالس حدیثی که برپا می‌کرد محل تجمع زیدیان شد و ازاین‌رو مأموران حکومتی او را بازداشت کردند. احمد از زندان گریخت و در سال‌های حکومت هارون الرشید (۱۷۰-۱۹۳ق) گریزان بود.۱

محمد بن منصور مرادی در بخش‌هایی از کتاب، مسموعات و روایات خود را نیز به روایات احمد بن عیسی افزوده است. شاهد این مدعا روایات فراوانی است که با سندهایی بدون نام احمد بن عیسی و تنها متکی بر طرق محمد بن منصور در سراسر کتاب پراکنده‌اند. این گونه روایات و فتاوای محمد بن منصور در همهٔ مجلدات امالی احمد بن عیسی و حتی در صفحات آغازین جلد اول نیز دیده می‌شود؛ ازاین‌رو می‌توان گفت کسی که چینش و ساماندهی این کتاب را بر عهده داشته، کسی جز احمد بن عیسی، و احتمالاً محمد بن منصور یا شاگردانش بوده‌اند.

امالی احمد بن عیسی در زمرهٔ منابع مهم تاریخی نیز محسوب می‌شود؛ زیرا اسنادی کهن و مربوط به سدهٔ دوم دارد که از ورای آنها می‌توان به اطلاعات تاریخی ارزشمندی دست یافت؛ اطلاعاتی دربارهٔ راویان زید، آنان که با زید همراه بوده‌اند، با او نماز گزارده‌اند و نیز کسانی که سیرهٔ او را روایت کرده‌اند.۲ افزون بر آن، در این اسناد کهن بارها به روایات فقهی امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام استناد شده است. احمد بن عیسی و پدرش از راویان امام صادق علیه السلام بوده‌اند و در منابع امامی نیز برخی از روایات

1.. برای جزئیات بیشتر ر.ک: ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، صص۴۰۸ به بعد.

2.. در معرفی راویان زیدی به بسیاری از این دست روایات اشاره خواهیم کرد.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49937
صفحه از 575
پرینت  ارسال به