545
زیدیه و حدیث امامیه

از سوی دیگر به نظر می‌رسد که زیدیان نیز روابط نزدیکی با واقفیان داشته‌اند. در واقع بسیاری از کتاب‌های زیدیان را ناقلان و محدثان واقفی نقل و منتشر کرده‌اند؛ چنان‌که کتاب‌های طلحة بن زید و عبادة بن زیاد اسدی به طریقی کاملاً واقفی به نجاشی رسیده است.۱ شاید اعتقادات مشترک، از جمله باور به غیبت مهدی و انتظار او، آنان را به یکدیگر پیوند زده است. گفتنی است یکی از محققان معاصر در پژوهش مفصلی کتابی مستقل دربارهٔ راویان واقفیه تألیف کرده است؛ اما نتیجهٔ این کتاب بیشتر شناسایی و معرفی راویان واقفی است و نویسنده چندان به تأثیر آنان بر حدیث امامیه یا دیگر فرق شیعی نپرداخته است.

۳. بازیابی الگوی سندی

پیش از این به مفهوم الگوی سندی یک راوی و نظریهٔ ینبل دربارهٔ نقش مقایسهٔ اسناد در اعتبارسنجی متن روایات اشاره شد. به نظر می‌رسد می‌توان با کامل کردن نظریهٔ ینبل و رفع نواقص و کاستی‌های دیدگاه‌ها و آراء وی، که به نتیجه‌گیری زودهنگام و ارائهٔ احکام کلی منجر شده، الگوی سندی بسیاری از راویان صاحب کتاب را بازیابی کرد. این بازیابی را می‌توان به کتاب‌های حدیثی یک مذهب یا دوره منحصر کرد تا مقایسهٔ اسناد راوی آسان‌تر و متمرکزتر باشد. از سوی دیگر در میان منابع حدیثی امامی، به نظر می‌رسد الکافی کلینی، به سبب کامل‌تر بودن اسنادش، دامنهٔ مناسبی برای انجام این پژوهش است.

یافتن الگوی سندی راویان صاحب کتاب کمک شایانی به رفع ارسال و معلوم کردن راویان اسناد می‌کند و در شناسایی تاریخ حدیث امامیه و چگونگی تطور آن نیز مفید است؛ زیرا به این طریق می‌توان طبق یک الگو و با نظم بیشتری مراحل گذر احادیث را ترسیم کرد. این‌گونه ارزیابی سندی در ارزیابی متنی روایات نیز مفید است. از سوی دیگر با این نوع بررسی می‌توان احادیث بربسته به راویان کهن و سده

1.. برای تفصیل بیشتر ر.ک: فصل سوم، بررسی طریق نجاشی برای طلحة بن زید و عبادة بن زیاد.


زیدیه و حدیث امامیه
544

زیدیان، و نه فقط بخش مربوط به منابع امامیه، خود می‌تواند پژوهشی جداگانه در تاریخ حدیث شیعه باشد.

۲. تأثیر واقفیه بر حدیث امامیه

به جز زیدیه، دیگر فرق شیعی چون کیسانیه، اسماعیلیه، فطحیه و نیز واقفه نیز با محدثان امامی در پیوند بودند. آنان به سبب داشتن امامان مشترک و روایت از این بزرگان، میراث حدیثی قابل توجهی را به امامیه منتقل کردند که البته در موارد بسیاری آنها را با باورهای فرقه‌ای خود همراه کردند. برای نمونه هنوز روایات بسیاری «از» یا «دربارهٔ» محمد بن حنفیه در منابع حدیثی امامیه نقل می‌شود. حمیری و دیگر شاعران مشهور هم‌روزگارش، همانند بشار، به رجعت و مهدی بودن محمد بن حنفیه اعتقاد داشتند و در محافل امامی رفت‌وآمد می‌کردند. حتی گفته شده که اینان مورد تأیید امام صادق علیه السلام هم بوده‌اند.

اسماعیلیان هفت‌امامی نیز برای اثبات اعتقاد خود عدد «هفت» را تقدس بخشیدند و به‌ویژه در تفاسیرشان روایات باطنی و تأویل‌های عجیب و غریب را رواج دادند. بنوفضال فطحی مذهب نیز تا سه نسل مشایخ حدیثی شیعه در کوفه بودند و حتی ابن‌عقده و عیاشی دانش رجال و راوی‌شناسی خود را وام‌دار این خاندان بودند. اما از میان این فرق شیعی، واقفه بیش از دیگر فرق بر حدیث امامیه تأثیر گذاشت؛ زیرا واقفیان اغلب از بزرگان و مشایخ برجستهٔ حدیثی شیعیان بودند و ازاین‌رو مجموعه‌های حدیثی فراوانی را نگاشته، نقل کرده و به محدثان امامی رسانده‌اند. به نظر می‌رسد محافل آنان تا سدهٔ چهارم همچنان پررونق بوده است؛ زیرا حُمَید بن زیاد کوفی (۳۱۰ق) یکی از پرتکرار‌ترین نام‌ها در اسانید و طرق نجاشی و طوسی است. حمید کتاب‌های نزدیک به ۱۲۵راوی در الفهرست طوسی و ۱۰۰ راوی در الرجال نجاشی را نقل کرده و معمولاً آنها را با طرق و اساتید واقفی به امامیه رسانده است. اسناد کلینی نشان می‌دهد حمید از مشایخ وی نیز بوده است؛ به گونه‌ای که کلینی ۲۵۰ روایت را توسط او گزارش کرده است.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49410
صفحه از 575
پرینت  ارسال به