از آنها کاملاً مفاهیم زیدی را به همراه دارند؛ برای نمونه در روایتی امام باقر علیه السلام قیام نفس زکیه را پیش‌بینی می‌کند و وی را با تعبیر ایهام‌انگیز «المکنى بعَمّه، هو صاحب الرایات، واسمه اسم نبی» (=ابوعبداللّٰه محمد بن عبداللّٰه) مهدی موعود می‌نامد.^۱ این خبر را نعمانی گزارش کرده و توجیه آن برای عالمان امامی چندان سخت و دشوار بوده که در یکی از چاپ‌های الغیبة نعمانی، محقق کتاب برای هماهنگی و انطباق آن با امام دوازدهم و مهدی موعود امامیه (ابوالقاسم محمد بن حسن علیه السلام) به تأویل و طرح احتمالات گوناگون پناه برده و به تکلف افتاده است.^۲

احتمال دارد نوهٔ فضل بن دکین، احمد بن میثم، رنگ شیعی بیشتری بر باورهای جدش زده باشد و به این دلیل باشد که او را زیدی دانسته‌اند.

۲. مؤثرترین راوی و نویسنده

کدام یک از راویان و مؤلفان زیدی بیشترین تأثیر را در روایات امامیه داشتند؟

در این تحقیق بسیاری از راویان صاحب کتاب یا بی‌کتاب از زیدیه را معرفی کردیم که روایاتشان در منابع امامی رواج دارد؛ اما این فراوانی یکسان نیست و برخی از آنان تأثیر بیشتری داشته‌اند. به نظر می‌رسد سنجش اثرگذاری با شمارش تعداد احادیث رایج و نقل‌شده در منابع امامی راه مناسبی باشد.

خویی تنها رجالی امامی است که احادیث راویان را شمارش کرده است؛ هرچند در این شمارش دامنهٔ محدودی را برگزیده و فقط کتاب‌های اربعه را ملاک قرار داده است. بااین‌حال اگر مبنای ناقص خویی را هم بپذیریم، می‌توانیم تأثیر راویان زیدی بر کتب اربعهٔ حدیثی امامیه را در جدولی چنین ترسیم کنیم. گفتنی است برخی ارقام که کمتر دقیق بودند، گرد شده‌اند.

زیدی دانست. تنها می‌توان گفت فضل بن دکین از شیعیان و محبان امام علی علیه السلام بوده که مخالفتی با قیام و شورش نداشته و در مواردی (مثل قیام ابن‌طباطبا) موافق هم بوده است. ویژگی‌های یادشده دربارهٔ تشیع ابونعیم گرایش عموم محدثان کوفه بوده‌ است؛ چنان‌که وی را «کوفی المذهب» می‌خوانند.^۱

از سوی دیگر ابونعیم فضل بن دکین از راویان امام صادق علیه السلام است که با واسطه از ایشان نقل می‌کند و منابع امامی چندین روایت وی را گزارش کرده‌اند؛^۲ همچنین او روایات بسیاری را به امام علی علیه السلام یا فاطمه علیها السلام می‌رساند که منابع امامی نیز از آنها استقبال کرده‌اند.^۳ ورّاقِ ابونعیم، محمد بن تسنیم، هم صاحب کتاب و مکاتبه‌گر با امام عسکری علیه السلام بوده و نجاشی او را توثیق کرده است.^۴ از سوی دیگر نوهٔ فضل، احمد بن میثم، که راوی او هم بوده است، حضور قابل توجهی دارد؛ به‌ویژه اینکه راوی اصول و کتاب‌های بسیاری برای طوسی و نجاشی است.^۵ با توجه به روایت فراوان احمد بن میثم از حسن بن علی بن ابی‌‌حمزه بطائنی^۶ و نیز نقل فراوان‌تر حُمید بن زیاد از وی،^۷ به نظر می‌رسد احمد بر خلاف پدربزرگش بیشتر به شیعه نزدیک شده است؛ اما سرانجام او جذب مذهب واقفیه و محافل حدیثی آنها شد. احمد بن میثم چندین روایت دربارهٔ مهدویت و نشانه‌های ظهور قائم نقل می‌کند^۸ که برخی