جمع بندی
روایات امامی دربارهٔ تاریخ قیام زید و نگاه امام صادق علیه السلام به آن اتفاق نظر ندارند. به نظر میرسد این اختلاف دیدگاه برخاسته از دخل و تصرف راویان زیدی در روایات تاریخی و تناقض آنها با دیگر روایات است که افراط و تفریط زیادی نسبت به انقلاب و شخصیت زید را سبب شده است. زیدیه کوشیدهاند چهرهای پاک و مقدس از زید ترسیم کنند و او را از پیروان فرمانبردار امام صادق علیه السلام جلوه دهند. در مقابل، شیعیان مخالف جنگ و ناآرامی در رد همهجانبهٔ حرکت زید گام زدهاند.
زیدیان که از اساس با سازش در برابر قدرت حاکم مخالف بودند و به دنبال شکستهای خود در مواردی به اندیشهٔ مهدویت، انتظار و رجعت رهبر دینی گراییده بودند، روایات بسیاری با این محور گزارش میکردند. امامیان نیز به موضوع مهدویت و نبرد پایانی امام زمان توجه بسیار داشتند و به سبب این اشتراک دیدگاه، برخی روایات راویان زیدی در منابع امامی گزارش و بازگو شدند. در این میان گاه برخی باورهای خاص زیدیان نیز، در کنار اخباری که نقل میکردند، به منابع امامی راه مییافت؛ برای نمونه برداشتی که زیدیه از مفهوم اهلبیت و شرط لازم برای امامت داشت، در پارهای احادیث امامی یافت میشود. بااینهمه بازتاب اعتقادات زیدیه در روایات امامیه به معنای نو بودن آنها برای امامیان نیست؛ زیرا مفهوم دوازدهامامی که از زبان راویان زیدی نقل میشود، از مختصات اعتقادی امامیه است که برای اثبات حقانیت به نام آنها روایت میشود. دربارهٔ دیگر مفاهیم اعتقادی که اشاره شد نیز این موضوع میتواند مصداق داشته باشد.
روایات زیدی در فقه امامی تأثیرات آشکار و پنهانی داشتند که طوسی به برخی از آنها آگاه شده و آنها را یادآوری کرده است. بااینحال تأثیرات بیشترِ این روایات پنهان است. این راویان در موارد فراوانی روایاتی نقل میکنند که مضمونشان با روایات راویان سنی یا به طور کلی غیرامامی هماهنگ است و به همین دلیل طوسی این اخبار پرتعداد را بر اخبار کمتعدادِ امامی ترجیح میدهد.