507
زیدیه و حدیث امامیه

علی صاحب فخ حاضر به بیعت با او نشده۱ و درعین‌حال در جنگ بین علویان و جعفریان کشته شده است.۲ نسب‌نگاران خاندان علوی و حسنی یا به طور عام آل‌ابی‌طالب همواره به حسن بن جعفر، پدر و مادرش و فرزندان و نسل پسرانش، که در شهرهای مختلف پراکنده شده بودند، توجه داشته و آنها را به‌تفصیل معرفی کرده‌اند.

پدر او، جعفر بن حسن، به دستور منصور عباسی و احتمالاً به دلیلی سیاسی زندانی شد و سرانجام در هفتادسالگی در شهر مدینه درگذشت.۳ حسن بن جعفر رأس یکی از شاخه‌های بزرگ سادات حسنی است؛ چنان‌که بازماندگان و نسل سه پسر او در سرزمین‌های‌ ایران، کوفه، مصر و بغداد تا سده‌های ششم و پس از آن ردیابی شده‌اند.۴ نسل حسن بن جعفر در بغداد عموماً محدث و عهده‌دار منصب «نقابت طالبیین» بوده‌اند.۵ ابوقیراط و پدرش از این گروه‌‌اند که بزرگان اهل سنت و امامیه وی را در بغداد ملاقات و از او اخذ حدیث کرده‌اند و از تاریخ تولد و وفات وی خبر داده‌اند.۶ نکتهٔ قابل توجه آن است که این فرزندان از ناقلان جعابی و ابن‌عقده بوده‌اند؛۷ یعنی با اعتقادات این دو عالم زیدی قرابت داشته‌اند. افزون بر آن، از معرفی شرح‌حال‌نگاران چنین برمی‌آید که بیشتر این نوادگان زیدی بوده‌اند؛ زیرا در وصف آنها القابی چون «الداعی» و «القتیل» استفاده شده ۸ که ناظر به شیوهٔ زندگی زیدیه است که پیوسته در حال تبلیغ و مبارزه بوده‌اند.

سعید بن ابی‌جهم قابوسی

نجاشی وی را «ثقة فی حدیثه» و «وجها بالکوفة» می‌خواند و پس از آن از سکونت

1.. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۲۹۸.

2.. همان، ص۴۵۸.

3.. ابونصر بخاری، سرّ السلسة العلویة، ص۱۹.

4.. ابن‌عنبه، عمدة الطالب فی انساب آل‌ابی‌طالب، صص۱۸۴-۱۸۷.

5.. همان.

6.. ر.ک: نجاشی، همان، ص۱۲۸؛ طوسی، الرجال، صص۴۰۹، ۴۴۲؛ خطیب بغدادی، همان، ج۲، ص۱۴۶ و ج۷، ص۲۰۴.

7.. ر.ک: ابن‌ماكولا، إكمال الكمال، ج۱، ص۱۷۱؛ ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۴۹.

8.. ابن‌عنبه، همان.


زیدیه و حدیث امامیه
506

ابوعبداللّٰه جعفی راوی است، که مقایسهٔ اسناد۱ نشان می‌دهد ظاهراً او ابوعبداللّٰه محمد بن عبداللّٰه بن حسین جعفی (۳۰۵-۴۰۲ق) فقیه حنفی اهل کوفه است که منابع اهل سنت وی را توثیق کرده‌اند۲ و در امامیه ناشناخته است.۳ به‌هرروی طریق ابوعبداللّٰه جعفی به کتاب عبدالملک، که نجاشی آن را ارائه کرده است، باقی نمانده و تنها طریق طوسی با شش روایت ماندگار شده است؛ هرچند منابع روایی امامی، هیچ یک، روایات این فرد نزدیک به اهل سنت و گاه شیعه را گزارش نکرده‌اند. به نظر می‌رسد عبدالملک از گروه شیعیان کوفه است که به اعتقادات اهل سنت نزدیک بودند و ممکن است از زیدیان کوفی باشد. البته اگر او را زیدی بدانیم باید در زمان زیست او تجدید نظر کنیم و آن را به روزگار پس از قیام زید (سال ۱۲۲ق به‌بعد) برسانیم. در این صورت او نمی‌تواند با یک واسطه از امام علی علیه السلام نقل کند و باید احتمال داد که او یا راویانش واسطه‌ها را انداخته‌اند.

بررسی کامل و همه‌جانبهٔ زندگی و روایات عبدالملک بن حکیم ما را به این نتیجه می‌رساند که چون وی در منابع اهل سنت توثیق نشده است، منبع نجاشی در توثیق او منابع اهل سنت نیستند؛ بنابراین احتمالاً منبع نجاشی برای این توثیق، ابن‌عقده است که همشهری عبدالملک و نزدیک به اعتقادات زیدی او بوده است؛ زیرا تنها ابن‌عقده وی را در منابع امامی معرفی کرده است. مشخص نیست که چرا تنها نجاشی، و نه طوسی، این توثیق را گزارش کرده است.

حسن بن جعفر بن حسن بن حسن علیه السلام

نجاشی حسن بن جعفر را ثقه می‌داند و به روایت داشتن او از اعمش و امام صادق علیه السلام اشاره دارد.۴ حسن بن جعفر از کسانی است که به گفتهٔ ابوالفرج در قیام حسین بن

1.. ر.ک: صوری، الفوائد المنتقاة والغرائب الحسان عن الشیوخ الكوفیین، ص۸۰؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۲۱.

2.. خطیب بغدادی، همان، ج۵، ص۴۷۲.

3.. بحرالعلوم نیز قاضی ابوعبداللّه جعفی را همین فرد معرفی‌شده می‌داند (ر.ک: فوائد الرجالیه، ج۲، ص۶۵)؛ اما برخی رجال‌شناسان معاصر در این اتحاد را تردید افکنده‌اند (ر.ک: عرفانیان، مشایخ الثقات، ص۴۳).

4.. نجاشی، همان، ص۴۶.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49374
صفحه از 575
پرینت  ارسال به