505
زیدیه و حدیث امامیه

مراجعه به منابع زیدیه و نیز اهل سنت، اطلاعات بیشتری دربارهٔ برخی از توثیق‌شدگان نجاشی فراهم می‌آورد؛ به گونه‌ای که در مقابل اطلاعات اندک منابع امامی دربارهٔ این راویان می‌توان آنها را زیدی یا سنی و یا دست‌کم نزدیک به چنین اعتقاداتی دانست.

۱. زیدیان

به رغم معدود بودن منابع زیدی گاه می‌توان رد پای برخی روایات یا عملکرد این افراد توثیق‌شده را در منابع زیدی یافت. افزون بر آن، نقل از راویان شناخته‌شدهٔ زیدی و برعکس، نقل این افراد از ثقات مورد بحث می‌تواند گواهی بر اعتقادات آنان باشد که معمولاً در منابع امامی مجهول‌اند.

عبدالملک بن حکیم

نجاشی و طوسی هر دو از عبدالملک بن حکیم یاد کرده و به کتابش با واسطهٔ ابن‌عقده طریق داده‌اند.۱ نجاشی او را توثیق کرده است. در هیچ یک از دیگر منابع رجالی امامی سخنی از وی در میان نیست. رجال‌شناسان نخستینِ اهل سنت وی را می‌شناسند و روایات او را تنها با یک واسطه تا امام علی علیه السلام و عمار یاسر گزارش می‌کنند.۲ آنان در جرح یا تعدیل عبدالملک سخنی ندارند و تنها گاه به روایات عبدالملک، که دربارهٔ ملاحم و پیشگویی اخبار عرب و جنگ‌های مسلمانان یا فضایل علی علیه السلام است، اشاره کرده‌اند.۳ برخی از این روایات در قالب یکی از اصول شانزده‌گانه باقی مانده که تنها شامل شش روایت است.۴ در آغاز این اصل آمده است که آنها را تلعکبری از ابن‌عقده روایت کرده است.

در طریق طوسی، تلعکبری راوی ابن‌عقده است؛ اما در طریق نجاشی، قاضی

1.. نجاشی، همان، ص۲۳۹؛ طوسی، الفهرست، ص۱۷۹.

2.. ر.ک: ابن‌معین، تاریخ ابن‌معین بروایة الدوری، ج۱، ص۳۷۹؛ بخاری، التاریخ الكبیر، ج۵، ص۴۱۱؛ ابن‌ابی‌حاتم رازی، الجرح والتعدیل، ج۵، ص۳۴۶.

3.. ر.ک: برای نمونه ر.ک: طیالسی، المسند، ص۲۴.

4.. نخبة من الرواة، الاصول الستة عشر، ص۹۸.


زیدیه و حدیث امامیه
504

دست داشته و به احتمال قوی در کتاب‌های رجالی‌اش از آنان یاد کرده است، توثیق شده‌اند. بیشتر این توثیق‌شدگان اهل کوفه و در حقیقت افراد مجهولی هستند که اطلاعاتی جز وصف «ثقه» و طریق مختصر ابن‌عقده به تنها کتابشان وجود ندارد و نجاشی نیز هیچ داوری یا سخنی اضافه‌تر حتی دربارهٔ انساب و اجداد آنان ارائه نمی‌دهد. پس این احتمال استوارتر می‌شود که این توثیقات نجاشی برگرفته از منبعی باشد که این اطلاعات را به نجاشی رسانده و خود او اطلاعات دیگری از این افراد در دست نداشته است.

یکی از راه‌هایی که به ما اطمینان می‌دهد نجاشی متأثر از ابن‌عقده دست به توثیق راویان زده است، مقایسهٔ راویان مشترک میان الرجال نجاشی و خلاصة الاقوال است؛ زیرا علامه حلی کتاب ابن‌عقده را در اختیار داشته و به عکس نجاشی هر جا از ابن‌عقده قولی می‌آورد بدان تصریح می‌کند و حتی به الفاظ ابن‌عقده وفادار است. برای نمونه نجاشی در معرفی حفص بن سالم گفته است: «ذکره ابوالعباس»؛۱ اما به سبب اطلاق ابوالعباس که بر ابن‌نوح و ابن‌عقده هر دو دلالت دارد، نمی‌توان به قائل سخن پی برد. اکنون اگر شرح‌حال همین راوی را با خلاصة الاقوال۲ و گزارش ابن‌عقده دربارهٔ حفص بن سالم مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که منظور ابوالعباس ابن‌عقده است.۳

افرادی را که تنها از سوی نجاشی توثیق شده‌اند و ابن‌عقده در سند کتاب‌ها یا شرح‌‌حال آنها حضور دارد، می‌توان به سه دسته تقسیم کرد. راویان یا نویسندگانی که در منابع غیرامامی، همچون منابع زیدی یا اهل سنت، شناخته‌شده و دارای روایت هستند؛ راویان یا نویسندگانی که در هیچ منبع رجالی دیگری معرفی نشده‌اند و تنها گاه برخی منابع روایی به روایات آنها اشاره کرده‌اند؛ و راویان یا نویسندگانی که از سوی منابع رجالی امامی یا غیرامامی تکذیب شده‌اند و گاه در منابع امامی پرروایت هستند.

1.. نجاشی، همان، ص۱۳۵.

2.. حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۲۷.

3.. برای نمونه‌های بیشتر ر.ک: نجاشی، همان، صص۵۲، ۵۴؛ حلی، همان، ص۳۳۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49725
صفحه از 575
پرینت  ارسال به