501
زیدیه و حدیث امامیه

رواج رجال ابن‌عقده بوده و ضروری نمی‌دیده همهٔ اطلاعاتی را که ابن‌عقده ثبت و ضبط کرده است، تکرار کند؛ به‌ویژه که طوسی قصد داشته برخلاف ابن‌عقده به رجال دیگر ائمه هم بپردازد؛ پس نزد او به اختصار گفتن و کتابی کم‌حجم و قابل جابه‌جایی و حفظ فراهم کردن ترجیح داشته است.

از سوی دیگر یکی از ابهامات بزرگ در رجال طوسی عبارت چندوجهی «اسند عنه» است. به هنگام مطالعه و مقایسهٔ راویان مشترک رجال طوسی و خلاصة الاقوال علامه حلی مشاهده شد در برابر بسیاری از راویان مشترک این دو که ابن‌عقده از آنان یاد کرده، «اسند عنه» گذاشته شده است.۱ شاید این عبارت یکی از اختصارات طوسی برای بیان برخی مفاهیم مطرح‌شده در کتاب ابن‌عقده بوده است.۲

نجاشی

بیش از دیگر رجالیان امامیه، نجاشی از ابن‌عقده تأثیر پذیرفته است. مهم‌ترین عامل تأثیرپذیری نجاشی از ابن‌عقده اساتید اوست که به طور خاص می‌توان به ابوالعباس ابن‌نوح اشاره کرد که کتابی هم در تکمیل رجال ابن‌عقده نگاشته بود.۳ ابن‌نوح خود شاگرد ابن‌عقده نبوده است؛ اما باواسطه از این استاد و کتاب‌هایش بهرهٔ بسیاری برده و به تصریح طوسی او با واسطهٔ محمد بن محمد بن حسین بن هارون کندی، که از اهالی کوفه بوده، از ابن‌عقده روایت کرده است.۴

ابوالعباس احمد بن علی بن نوح سیرافی در بصره اقامت داشته که نجاشی از طریق مکاتبه و نیز به شکل حضوری از وی بسیار بهره برده است. نجاشی تصریح می‌کند که کتاب‌های حسین بن سعید اهوازی و طرق دسترسی به آنها را با نامه نوشتن

1.. ر.ک: حلی، همان، صص۱۰۸، ۱۲۳، ۱۲۶، ۱۲۹، ۲۲۷، ۲۷۱، ۲۷۲؛ طوسی، همان، صص۱۸۱، ۱۹۱، ۱۸۶، ۱۹۳، ۲۹۱، ۲۸۸.

2.. محدث نوری با اطمینان عبارت «اسند عنه» را دال بر توثیق می‌داند و معتقد است این عبارت گویای توثیق چهارهزار راوی امام صادق علیه السلام توسط ابن‌عقده است؛ ر.ک: محدث نوری، خاتمة المستدرک، ج۱، ص۸۷ و جاهای دیگر.

3.. نجاشی، همان، ص۸۷.

4.. طوسی، الرجال، ص۴۴۶.


زیدیه و حدیث امامیه
500

تغلب۱ دسترسی داشته است. از سوی دیگر ابن‌غضائری دست‌نوشتهٔ ابن‌عقده را در اختیار داشته و بدان تصریح کرده است.۲ از نقل ابن‌غضائری از رجال امیرالمؤمنین ابن‌عقده برمی‌آید که به احتمال قوی وی بسیاری از کتاب‌های ابن‌عقده را در دسترس داشته است.۳

طوسی

او در هر دو کتاب رجالی خود از ابن‌عقده فراوان نقل کرده است؛ بااین‌حال به نظر می‌رسد طوسی در الرجال بیش از الفهرست از ابن‌عقده متأثر است. باآنکه رجال طوسی کتاب طبقات است، او در آن مواردی از جرح و تعدیل‌های ابن‌عقده،۴ معرفی اساتید و شاگردان وی۵ و نیز نسب‌شناسی‌ها و تصحیح اسامی را که ابن‌عقده انجام داده۶ گزارش کرده است. این اطلاعات به‌ویژه در بخش راویان امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام بیشتر است. گاهی نیز اطلاعاتی ارائه می‌شود که به نظر می‌رسد برگرفته از رجال ابن‌عقده است. برای نمونه طوسی تاریخ تولد و درگذشت بسیاری از راویان گمنام و مجهول را که معمولاً در سدهٔ دوم هجری می‌زیسته‌اند، ذکر می‌کند.۷ به نظر می‌رسد طوسی اطلاعات بیشتری از این راویان در اختیار داشته و تنها تاریخ وفات آنها را گزینش و نقل کرده است. مقایسهٔ این اطلاعات با گزارش‌های علامه حلی، که با تفصیل و جزئیات بیشتری از سخنان ابن‌عقده یاد می‌کند، نشان می‌دهد که آن دو منبع مشترکی در اختیار داشته‌اند و طوسی تنها برخی اطلاعات راویان را انتخاب و یادداشت کرده است.۸ به نظر می‌رسد دلیل گزینش‌های طوسی اطمینان خاطر وی از

1.. همان.

2.. ر.ک: همان.

3.. همان، ص۶۳.

4.. برای نمونه ر.ک: طوسی، الرجال، ص۴۸.

5.. ر.ک: همان، صص۴۱۶، ۴۲۴، ۴۴۶.

6.. همان، ص۴۸.

7.. برای نمونه ر.ک: همان، صص۱۴۸، ۱۸۷، ۲۱۷، ۲۳۴، ۲۳۵، ۲۳۷ و....

8.. برای نمونه ر.ک: حلی، خلاصة الاقوال، ص۲۷۱؛ طوسی، الرجال، ص۲۸۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49570
صفحه از 575
پرینت  ارسال به