499
زیدیه و حدیث امامیه

گزارش کرده و بیش از همه به واسطهٔ ابن‌عقده از «علی بن حسن بن فضال» از پدرش به امام رضا علیه السلام سند رسانده است. ظاهراً این روایات برگرفته از همان نسخهٔ ابن‌فضال است که نجاشی و ابن‌غضائری۱ به آن اشاره کرده‌اند. نجاشی به سبب سخن علی بن حسن که گفته بود: «من در هجده‌سالگی روایات پدرم را مقابله می‌کردم و چون آن روایات را درک نمی‌کردم بر خود روا نمی‌دانم از پدرم نقل کنم»،۲ بر درستی این طریق که ابن‌فضال در آن از پدرش نقل می‌کند، تردید دارد؛ به‌ویژه که این طریق تنها نزد قمی‌ها موجود بوده و کوفیان از آن خبر نداشته‌اند. صدوق در مشیخهٔ خود به روایات ابن‌عقده با واسطهٔ محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی، که برای ما فردی کاملاً مجهول است، طریق می‌دهد.۳

به‌هرروی با وجود نقل قمی‌ها از ابن‌عقده به نظر نمی‌رسد وی سفری به قم یا مناطق اطراف آن کرده باشد و به احتمال فراوان طالقانی یا محدثان دیگر ایرانی به کوفه و عراق نزد او رفته بوده‌اند.

ابن‌غضائری

در کتاب کوچکی که از نگاشته‌های ابن‌غضائری باقی مانده است، می‌توان تأثیر ابن‌عقده بر داوری‌های ابن‌غضائری را دید. این نقل اقوال گاهی به داوری‌های رجالی ابن‌عقده بازمی‌گردد و گاه تنها اشاره به نقل کتاب یک راوی برجسته توسط ابن‌عقده است. برای نمونه او با واسطه از ابن‌عقده نقل می‌کند که «محدثان به ابوداوود نخعی لقب کذاب النخع را دادند».۴ همچنین ابن‌غضائری به واسطهٔ ابن‌عقده به کتاب‌های المتعه اثر جعفر محمدی،۵ روایات علی بن حسن فضال از پدرش۶ و الصفین ابان بن

1.. ابن‌غضائری، همان، ص۱۲۴.

2.. نجاشی، همان، ص۲۵۸.

3.. صدوق، كتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۵۳۶.

4.. ابن‌غضائری، همان، ص۱۱۳. برای تضعیف دیگر ر.ک: همان صفحه، ذیل «حصین بن مخارق».

5.. همان، ص۱۲۲.

6.. همان، ص۱۲۴.


زیدیه و حدیث امامیه
498

کشی

با آنکه کشی در سال‌های زیست ابن‌عقده و پس از آن زندگی می‌کرده، در کتابش هیچ نشانی از ابن‌عقده نیست. به نظر می‌رسد دوری محل زندگی این دو سبب شده است که کشی از کتاب‌ها و احادیث ابن‌عقده بی‌خبر بماند؛ اگرچه کشی به واسطهٔ محمد بن مسعود عیاشی (۳۲۰ق) اساتید مشترکی با ابن‌عقده داشته و به همین سبب گاه داوری‌هایش دربارهٔ راویان مشابه دیدگاه‌های ابن‌عقده است. برای نمونه ابن‌عقده دربارهٔ جابر بن یزید جعفی این خبر را آورده است: «عن أبی الحسن قال: حدثنا عباس بن عامر عن جابر المکفوف عن أبی‌عبداللّٰه علیه السلام قال: دخلت علیه، فقال: اما یصلونک، فقلت: ربما فعلوا، فوصلنی بثلاثین دینارا...».۱ همین خبر را کشی با همین راویان و همین الفاظ به نقل عیاشی از علی بن حسن بن فضال نقل کرده است.۲ روشن است که ابوالحسن، استاد ابن‌عقده، همان علی بن حسن بن فضال است. ازاین‌رو می‌توان پیش‌بینی کرد که به سبب منابع مشترک، بین رجال ابن‌عقده و کشی شباهت‌هایی باشد.

صدوق و قمی‌ها

صدوق را نمی‌توان از رجال‌شناسان امامی به حساب آورد؛ به‌ویژه که او کتاب رجالی هم ننوشته است.۳ بااین‌حال او از طریق استادش ابن‌ولید و نیز پدرش با تضعیف و توثیق راویان آشنا بوده و مهم‌تر آنکه در مشیخهٔ من لا یحضره الفقیه فهرست نویسندگان و صاحبان کتاب را ذکر کرده است که این اسناد می‌تواند در علم رجال مفید باشد. صدوق بیش از دیگر محدثان امامی به زیدیه نگاه مثبت داشته و روایات آنها را نقل کرده است. او به‌ویژه روایات بسیاری از ابن‌عقده در عیون اخبار الرضا

1.. حلی، خلاصة الاقوال، ص۹۵.

2.. كشی، همان، ج۲، ص۶۳۶.

3.. با مطالعهٔ آثار صدوق می‌بینیم كه در آنها نقد سندی روایات یا گزارشی از وصف رجالی راویان به چشم نمی‌خورد.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49509
صفحه از 575
پرینت  ارسال به