495
زیدیه و حدیث امامیه

وی به بغداد و حدیث شنیدن او خبر داده است.۱ او در واقع شاگرد ابن‌عقده بوده و روایات بسیاری از وی گزارش کرده است.۲ بااین‌حال دارقطنی نسبت به ابن‌عدی، اقوال رجالی کمتری را از ابن‌عقده نقل کرده است. به نظر می‌رسد نگاه دارقطنی به این استادش چندان با خوش‌گمانی همراه نبوده است؛ چنان‌که گفته شد در نخستین دیدارشان نیز بر سر رقابت‌های بغدادی‌ها و کوفی‌ها کارشان به مشاجرهٔ لفظی کشید.۳ او بیشتر کوشیده احادیث ابن‌عقده را بازگو کند و او را به چشم یک محدث بنگرد. چنین برمی‌آید که او در رجال‌شناسی کمتر به ابن‌عقده توجه داشته است؛ زیرا وقتی نظر منفی ابن‌عقده را دربارهٔ ابوحامد شرقی برایش بیان می‌کنند، نظریات رجالی وی را در مقایسه با رجالیانی چون یحیی بن معین قابل اعتنا نمی‌داند.۴ بررسی کتاب‌های رجالی و حدیثی دارقطنی نشان می‌دهد او بیشتر در معرفی راویان حدیث از روایات ابن‌عقده بهره گرفته۵ و گاه نیز برای ضبط صحیح نام راوی یا اجدادش از اقوال ابن‌عقده یاد کرده است.۶

خطیب بغدادی (۴۶۳ق)، متأثر از شیوخ بغدادی، نظر مساعدی نسبت به ابن‌عقده و روایاتش نداشته است؛ شاید به این دلیل که با درگذشت ابن‌عقده و رواج بیشتر احادیث فضایل‌گونه‌ای که روایت کرده است، نگاه بدبینانهٔ بغدادی‌ها به این شیخ کوفی بیشتر شده و به کم‌دقتی و رویکرد خاص در نقل روایات بدنام شده است. به‌هرروی پس از دارقطنی، خطیب بغدادی نیز کوشیده آراء رجالی ابن‌عقده را فاقد حجیت بخواند. از ابن‌عقده نقل کرده‌اند که پس از عبور محمد بن حسین بن حمید بن ربیع (۲۴۰-۳۱۸ق) از مقابلش وی را کذاب بن کذاب خوانده است. خطیب به نقل از اساتیدش این داوری را نمی‌پذیرد و می‌گوید: «در جرحی که ابوالعباس

1.. ر.ک: دارقطنی، العلل، ج۴، ص۴۷.

2.. برای نمونه ر.ک: همان، ج۱، ص۲۰۴ و ج۳، ص۳۴۷.

3.. ر.ک: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۲، ص۳۶.

4.. ابوالمعاطی نوری، موسوعة اقوال دارقطنی، ج۱، ص۴۵.

5.. برای نمونه ر.ک: دارقطنی، المؤتلف والمختلف، ج۱، صص۵، ۸۹، ۹۸، ۱۰۰.

6.. ر.ک: همان، ج۱، صص۵۴، ۸۱.


زیدیه و حدیث امامیه
494

«ذکره ابن‌عقده» می‌تواند در شناسایی آراء رجالی وی کمک‌رسان باشد.

ابتدا به‌اختصار گزارشی از تأثیر وی بر رجالیان سنی بعد از سدهٔ چهارم می‌آوریم و سپس به‌تفصیل به تأثیر او بر رجالیان امامی می‌پردازیم.

ابن‌عقده و رجالیان اهل سنت

ابن‌عدی، دارقطنی و خطیب بغدادی از جمله رجال‌شناسان هم‌روزگار ابن‌عقده یا نزدیک به روزگار اویند که در کتاب‌ها و مباحث رجال‌شناسی خود از آراء و اقوال ابن‌عقده استفاده کرده‌اند و به نظر می‌رسد همگی کتاب‌های رجالی وی را در اختیار داشته‌اند.

ابن‌عدی (۳۶۵ق) ابن‌عقده را استاد خود می‌داند و از او اقوال رجالی و روایاتی را به عنوان روایات شاهد گزارش می‌کند. اقوال رجالی ابن‌عقده گاهی متکی بر دیدگاه‌های اساتیدش و گاه بنابر مشاهدات خود او بیان می‌شوند. او با دو واسطه از یحیی بن معین نقل می‌کند که حمید بن ربیع خزاز (۲۵۸ق) کذاب است و جز کذاب نمی‌زاید.۱ ابن‌عدی از ابن‌عقده نقل می‌کند: «در احادیث ابراهیم بن ابی‌یحیى بسیار نگریستم؛ او منکرالحدیث نیست»؛ ابن‌عدی در ادامه می‌افزاید: «من هم در روایات او بسیار نگریستم؛ اما منکری ندیدم».۲ تأثیرپذیری ابن‌عدی در این دو جهت (یعنی اقوال و مشاهدات رجالی) از ابن‌عقده بسیار است و در موارد بسیاری به‌صراحت مشاهدات و اقوال استادش را یاد می‌کند.۳ بیش از اقوال رجالی، ابن‌عقده راوی احادیث کتاب الکامل است که معمولاً ابن‌عدی آنها را به عنوان روایات ضعیف و سست راویانی که شرح‌حالشان را می‌گوید، ذکر می‌کند.۴

دارقطنی (۳۸۵ق) از دیگر رجال‌شناسانی است که ابن‌عقده را دیده و از سفرهای

1.. ابن‌عدی، الكامل فى ضعفاء الرجال، ج۲، ص۲۸۰.

2.. همان، ج۱، ص۲۲۰.

3.. برای نمونه ر.ک: همان، ج۱، صص۸۴، ۲۴۹ و ج۷، ص۲۰ و ج۱، ص۱۹۱ و ج۴، ص۳۲۲.

4.. برای نمونه ر.ک: ج۲، صص۲۹۲، ۲۱، ۳۰۳، ۴۰۷.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49848
صفحه از 575
پرینت  ارسال به