شماری از این اخبار نیز با هم تناقض دارند که همین نشان می‌دهد از سرچشمه‌های مختلفی نشئت گرفته‌اند. برای نمونه مسعده با واسطهٔ امام صادق علیه السلام از امام علی علیه السلام نقل می‌کند که خوردن در حال راه رفتن اشکالی ندارد؛^۱ در مقابل این روایت نهی صریح امام صادق علیه السلام نیز نقل می‌شود.^۲

ب) تأثیر در اسناد و رجال

گفتیم که موضوع کتاب‌های ابن‌عقده و رواج برخی از آنها نشان می‌دهد وی در دانش رجال و شناسایی طرق و اسناد مهارت قابل توجهی داشته است. ابن‌عقده در دانش رجال، چه رجال اهل سنت و چه رجال امامیه، تأثیرگذار بوده است. مطالعه و بررسی کتاب‌های رجالی، شواهد بسیاری در تأیید این ادعا به دست می‌دهد. ازاین‌رو در اینجا بر داوری‌ها و اقوال ابن‌عقده متمرکز می‌شویم تا میزان اثربخشی وی بر منابع رجالی را مشخص کنیم.

شایان ذکر است تأثیر ابن‌عقده را بر رجال امامی می‌توان در این حوزه‌ها یافت:

نخست انتقال کتاب‌ها و مجموعه احادیث راویان نخستین عراق و به‌ویژه کوفه به منابع امامی که می‌توان با جست‌وجو و پی گرفتن نام وی در طرق نجاشی، طوسی و گاه صدوق به گستردگی تأثیر وی پی برد. نام ابن‌عقده در این حیطه فراوان دیده می‌شود و طرقش به منابع روایی کوفه از کلیدی‌ترین طریق‌های فهرست‌نگاران امامی بوده است. این تأثیر و ویژگی‌های آن را در فصل پیشین بررسی و ارزیابی کردیم.

دوم آنکه وی به طور مستقیم در داوری‌های رجال‌شناسان امامی برای جرح یا تعدیل راویان نقش داشته است. بررسی و کشف آراء ابن‌عقده در توثیق یا تضعیف راویان در منابع نخستین رجال امامیه امری دشوار است؛ زیرا در آن روزگار رسم نبوده که نویسنده از منابع خود نام ببرد و به‌ندرت صاحب سخن یا قول را متذکر می‌شده‌اند. به‌هرروی ذکر نام ابن‌عقده در طریق کتاب‌های راوی یا تصریح به عبارت

«پیامبر دوست داشت در کاسهٔ شامی آب بنوشد».^۱ همچنین در تعریف و تمجید از خرمای خاص حجاز و مدینه (عَجوَه) بسیار سخن گفته‌اند که به روایتی از زید بن علی در این زمینه اشاره کردیم. ابن‌عقده نیز در گفت‌وگوی امام علی علیه السلام و پرسش‌گر یهودی آورده است: «نخستین درختی که بر زمین رویید نخل عجوه بود که آدم علیه السلام آن را از بهشت به زمین آورد».^۲ عامر بن کثیر سراج نیز باواسطه از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند: «ریشهٔ هر خرمایی از عجوه است و اگر خرمایی عجوه نباشد خرما نیست».^۳ برقی و صدوق نیز روایت طلحة بن زید از امام صادق علیه السلام را نقل می‌کنند: «هر درخت خرمایی در آب مرداب می‌روید مگر عجوه که گیاه آن از بهشت آمده است».^۴

گذشته از اینها، ضعف و سستی برخی از این روایات از مخالفتشان با واقعیت خارجی هویداست. در مواردی نیز عمل به این اخبار روال زندگی طبیعی انسان را مختل می‌کند. برای نمونه طلحة بن زید با واسطهٔ امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که امام باقر علیه السلام از اخته کردن و برانگیختن چهارپایان برای جفت‌گیری نهی کرده است.^۵ درحالی‌که این فعالیت‌ها در چرخهٔ دامداری و نگه‌داری چهارپایان امری ضروری است. مسعده نیز از امام صادق علیه السلام روایت می‌کند: «پیامبر از درمانگری با چشمه‌های آب گرمی که در کوهستان‌هاست و از آنها بوی گوگرد می‌آید نهی کرده است که در حقیقت بوی اینها از جهنم است».^۶ خواص درمانی چشمه‌های آب گرم و بی‌ارتباط بودن منشأ آنها با جهنم امروزه بی‌نیاز از اثبات است. به نظر می‌رسد این تبیین‌ها برای امور ناشناخته، مانند چرایی گرم بودن آب برخی چشمه‌ها، از جانب راوی یا ناقل اخباری است که می‌خواسته همهٔ پدیده‌های خارق‌العادهٔ طبیعت را با روایات دینی توجیه کند.