491
زیدیه و حدیث امامیه

لغت‌شناسان گفته‌اند «رِبّیثا» یا «رِبّیث» همان «جریث» است۱ که جِرّیث یا جِرّی را مارماهی معنا کرده‌اند.۲ جواز خوردن مارماهی از مختصات فقه اهل سنت و نیز بتریه است و فقهای امامی آن را حرام می‌دانند.۳ به نظر می‌رسد مسعده که از بتریه معرفی شده در این روایت باور فقهی خود را در قالب روایت به منابع روایی امامی کشانده است.

هرچند فقهای امامی از خبر مسعده دربارهٔ مارماهی حکم فقهی استنباط نکردند، برخی دیگر از روایات راویان زیدی با این موضوعات در ابواب فقهی گزارش شده و زمینهٔ برداشت حکمی فقهی را فراهم آورده است. برای نمونه از غیاث بن ابراهیم نقل می‌شود که امام صادق علیه السلام فلاخن را دوست نمی‌داشت (انه کره الجلاهق). کلینی همین خبر را در «کتاب الصید» و ذیل بحث از کراهت و نهی از خوردن شکاری که با سنگ و پرتاب کردن گل سفت‌شده کشته شده باشد، آورده است.۴

در مواردی نیز محتوای خبر با عقل سازگار نیست. برای نمونه در این روایات گاهی کیفری سنگین و گاه به‌عکس پاداشی بسیار بزرگ برای خوردن یک خوراکی ساده و حلال بیان شده است. برای نمونه طلحة بن زید در نکوهش خوردن خاک از امام صادق علیه السلام نقل کرده است: «أکل الطین یورث النفاق».۵ عمرو بن جمیع به واسطهٔ امام صادق علیه السلام این روایت را به پیامبر صلی الله علیه و اله می‌رساند: «هر کس تکه نانی بیابد و بخورد هفتصد حسنه خواهد داشت و هر که تکه نان را در زباله بیابد و بشوید و در بلندی قرار دهد هفتصد حسنه ثواب می‌برد».۶

تمجید از قومیت یا زادگاه راوی نیز در این دست روایات برجسته است. طلحة بن زید اهل شام است و در روایتی که برقی و کلینی هر دو گزارش کرده‌اند آورده است:

1.. طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۱۳۰.

2.. دمیری، حیاة الحیوان، ج۲، ص۴۷۸.

3.. مفید، المقنعه، ص۸۰۱.

4.. كلینی، همان، ج۶، ص۲۱۴.

5.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۵۶۵.

6.. برقی، همان، ج۲، ص۴۴۵.


زیدیه و حدیث امامیه
490

که به صورت عام در فضیلت یا مذمت یک گیاه یا خوراکی به دست ما رسیده‌ند، یا صدورشان محدود به شرایطی خاص بوده یا تجربه‌های شخصی افرادی هستند که آنها را به معصومان نسبت داده‌اند.

در مواردی نیز به نظر می‌رسد علاقه و میل راوی یا فردی خاص سبب تمجید از یک نوع خوراکی یا بدگویی از آن شده است. پیش از این اشاره شد۱ که مسعده از ابوعبداللّٰه علیه السلام نقل می‌کند: «کاسنی سبزی ما [اهل‌بیت] و ترتیزک سبزی بنی‌امیه است»؛۲ همچنین ابن‌عدی برای تقویت این حدیث ضعیف این خبر را شاهد می‌آورد: «هر کس ترتیزک بخورد و شب بخوابد، جذام در پوستش ماندگار می‌شود».۳ مدح کاسنی و ذم ترتیزک با دسته‌بندی‌ سیاسی گیاهان، می‌تواند به باورهای راوی اشاره داشته باشد؛ چنان‌که مسعده از مخالفان اموی‌ها بوده و این مخالفت را با توصیف‌های نمادین از برخی سبزیجات نشان داده است.

از سوی دیگر راهیابی عقاید خاص زیدیه یا بتریه را در شماری از این روایات نیز می‌توان دید. برای نمونه ابوالجارود این خبر را به امام علی علیه السلام رسانده است: «هر که قبری را نو کند یا تمثالی بسازد از اسلام خارج شده است».۴ این خبر کاملاً مخالف دیدگاه شعیان و به‌ویژه امامیه است که برای مزار معصومان و بزرگان دینی گنبد و بارگاه می‌ساختند؛ ازاین‌رو محدثان امامی در تفسیر و توجیه این خبر به‌ویژه واژهٔ «جدد» به تکاپو افتادند. طوسی تاریخچه‌ای از اقوال برقی، صفار، سعد بن عبداللّٰه اشعری، صدوق و مفید را در این زمینه بازگو کرده است.۵

از مسعده نقل شده است: «از امام صادق دربارهٔ خوردن ربیثا پرسیدند و امام فرمود: خوردن آن اشکالی ندارد؛ ای کاش اکنون مقداری از آن در دسترسم بود».۶

1.. ر.ک: فصل دوم، مبحث «همسانی مسعده‌ها».

2.. كلینی، همان، ج۶، ص۳۶۸.

3.. ابن‌عدی، همان، ج۶، ص۳۹۱.

4.. برقی، همان، ج۲، ص۶۱۲.

5.. طوسی، تهذیب الأحكام، ج۱، ص۴۵۹.

6.. برقی، همان، ج۲، ص۴۷۸.

  • نام منبع :
    زیدیه و حدیث امامیه
    سایر پدیدآورندگان :
    اعظم فرجامي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1394
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 49778
صفحه از 575
پرینت  ارسال به